Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Дастурий таъминот тузилиши (структураси) - ҳозирги вақтда шахсий 
компьютерларнинг дастурий таъминотида дастурларни қуйидаги гуруҳларга 
ажратилиши қабул қилинган: 
1) Тизимли; 
2) Инструментли (қуролли); 
3) Амалий дастурий таъминотлар. 
Тизимли дастурий таъминот - бу гуруҳ дастурлари, маълумотларга 
ишлов бериш учун мумкин бўлган компьютер технологияларидан 
фойдаланишда аппарат воситалари билан бажариладиган кўпгина ѐрдамчи 
ишларни бажаришни автоматлаштирувчи дастурлардир. 
Тизимли дастурий таъминот – аппаратурасини самарали ишини 
таъминлаш учун хизмат қилади. 
Тизимли дастурий таъминот гуруҳи дастурларига: 
- Операцион тизимлар; 
- Операцион қобиқ (оболочка); 
- Утилиталар; 
- Драйверлар;
- Архиваторлар; 
- Антивирус ва яна турли дастурлар киради. 

Операцион тизимлар, компьютернинг (ҳисоблаш тизимининг) ҳамма 
аппарат воситаларининг ишини самарали ва унинг барча ресурсларини 
бошқариш имкониятни таъминлайди. 

Операцион қобиқлар (оболочки), операцион тизимлар ишини 
бошқариш 
қулайлигини 
оширишга 
мўлжалланган 
қўшимча 
дастурлардан иборатдир. М-н Norton Commander, Windows Commander. 

Утилиталар. (utility - фойдалилик) ҳажми кичик аммо жуда фойдали 
дастурлар бўлиб, аппарат воситалар ишинибошқариш бўйича турли 
хилдаги ѐрдамчи функцияларни бажаради ва уларнинг ишловчанлик 
қобилиятини, хизмат қилиш ва созлашни текширади. 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАРИ 
24 

Дастурлар ва турли ташқи қурилмалар ўртасида маълумот алмашиш 
амалларини бажариш учун ОТ таркибига қатор мослаштирилган 
махсус дастурлар киритилган, уларни –драйверлар (drive-бошқариш) 
деб аталган дастурлар киритилган. 
Агар, мос драйвер бўлмаса ѐки қурилмага драйвер тўғри келмаса, бу 
қурилма компьютер ѐки хисоб-тизими учун бефойдадир. 

Архиватор дастурлар, муҳим дастурлар ва маълумотлар мажмуасини 
архив нусҳаларини яратиш учун хизмат қилади. Архиватор, шу билан 
бирга хажмни минималлаштиради ва архивни ташқи жамламага 
жойлаштириш осон бўлади. 

Антивирус дастурлар-фойдаланувчини компьютер вируслари билан 
курашишда зарурий воситалар билан таъминлайди. 
Тизимли дастурлар, тизимли дастурчилар деб аталувчи мутахассислар 
томонидан ишлаб чиқилади, созланади, ишчи ҳолатда ушлаб турилади ва 
кузатилади. Улар юқори даражада малакага эга бўлиши, компьютернинг 
аппарат таъминотини деталлашган ҳолда билишлар, катталиклар билан 
машина даражасида ишлаш усулларини ҳам билишлари керак.
Оддий фойдаланувчилар ҳам доимий тарзда тизимли дастурлар билан 
тўқнашишга тўғри келади, аммо уларни эксплуотация қилиш ва ўз 
масалаларида уларнинг имкониятларидан фойдаланиш нуқтаи-назаридан 
тўқнашадилар.