|
Раҳматулла Қўнғуров
Раҳматулла Қўнғуров (1933-1994) таниқли олим, филология фанлари
доктори (1982), профессор (1984).
Раҳматулла Қўнғуров 1933 йилда Жиззах вилоятида туғилди. 1947
йилда ўрта мактабни, 1951 йилда Жиззах педагогика билим юртини, 1956
йилда СамДУни тугатди. 1956 йилдан умрининг охиригача ушбу
университетнинг “Ўзбек тилшунослиги” кафедрасида хизмат қилди, 23 йил
давомида мазкур кафедрани бошқарди.
Олим 1962 йилда проф У.Турсунов раҳбарлигида “Ҳозирги ўзбек
адабий тилида тасвирий сўзлар” мавзусида номзодлик, 1982 йилда “Ўзбек
тилида от формасини ясовчи морфемаларнинг семантик-стилистик
хусусиятлари” мавзусида докторлик диссертацияларини ҳимоя қилди.
Р.Қўнғуров асарларининг сони 300 дан ортиқ бўлиб, бу манбалар
тилшуносликнининг деярли барча соҳаларига, айниқса, стилистика, нутқ
маданияти, лексикография, морфо-логия ва топонимикага бағишланганлиги
билан эътиборга ло-йиқдир. Булар: 1. “Ўзбек тилида тасвирий сўзлар” (1966).
2. “Ўз-бек тили грамматикаси ” (1975) 3. “Ўзбек тили стилистикасидан
очерклар”(1975). 4. “Ўзбек тилининг тасвирий воситалари” (1977). 5. “Ўзбек
тилининг чаппа луғати”(1977). 6. “Ўзбек тили-нинг морфем луғати” (1977).
7.“Ўзбек тилида ўзгармайдиган сўзлар. 1,2 қисмлар” (1978, 1980). 8.
“Субъектив баҳо форма-ларининг семантик ва стилистик хусусиятлари”
(1980). 9. “Зул-фия поэзиясининг луғати” (1981). 10. “Ўзбек тили стилистика-
си” (1983). 11. “Ўзбек тилининг функционал стиллари”(1984). 12. “Нутқ
маданияти асослари” (1984, 1985, 1986). 13. “Чуваш тилининг чаппа луғати”
(1987).14. “Нутқ маданияти ва услубият асослари” (1992). 15. “Эпистоляр
жанрнинг тузилиши ва унинг айрим тил хусусиятлари” (1992) ва бошқалар.
Р.Қўнғуров кенг қамровли олим сифатида Самарқанд стилистика
мактабининг асосчисидир.
Эрнст Бегматов
Эрнст Бегматов таниқли сермаҳсул олим, ўзбек ономасти-касининг –
антропонимикасининг асосчиси, филология фанлари доктори (1988),
профессор (1990).
Эрнст Бегматов 1936 йилда Наманган вилоятида туғилди, ёшлик йиллари
жанубий Қозоғистонда ўтди. 1955 йилда мактабни, 1959 йилда Навоий
132
номидаги СамДУнинг филология факультетини битирди. 1961 йилдан ЎзФА
Тил ва адабиёт институтида ишлаб келмоқда.
Олим 1965 йилда Фахри Камол раҳбарлигида «Ўзбек тили
антропонимикаси» мавзусида номзодлик, 1988 йилда «Ҳозирги замон ўзбек
адабий
тили
лексикасининг
ўз
қатлами»
мавзусида
докторлик
диссертациясини ёқлади.
Проф Э.Бегматов ўзбек тилшунослигининг лексикология, семасиология,
ономастика, нутқ маданияти, услубшунослик ва лексикография соҳалари
бўйича қатор салмоқли ишлар яратди. Булар: 1. «Номлар ва одамлар» (1966).
2. «Исмингизнинг маъноси нима» (ҳамкор, 1968). 3. «Киши номлари имлоси»
(1970). 4. «Ўзбек исмлари имлоси» (1972). 5.«Ўзбек тилининг имло луғати»
(ҳамкор, 1976). 6.«Ўзбек тили лексикологияси» (ҳамкор, 1981). 7.«Адабий
норма ва нутқ маданияти» (1983). 8. «Ҳозирги ўзбек адабий тилининг лексик
қатламлари» (1985). 9. «Ўзбек нутқ маданияти очерклари» (ҳамкор, 1988). 10.
«Ўзбек исмлари» (1991). 11. «Нутқ маданияти ва услубият асослари»
(ҳамкор, 1992). 12. «Исм чиройи» (1994). 13. «Ўзбек исмлари. 14.600 исмлар
изоҳи» (1998) ва бошқалар. Умуман, олимнинг ҳозирга қадар эълон қилган
ишларининг умумий миқори 300 га яқин бўлиб, уларнинг 8 таси монография,
13 таси рисоладир.
Тилшунос олим бутун ҳаёти давомида – лисоний ижодида номшунослик
билан – исмлар муаммоси билан жиддий шуғулланди. У минг-минглаб
исмларни тўплади, тартибга солди, исмларнинг этимологиясини
маъносини аниқлади, изоҳини берди, уларнинг қандай ёзилиши лозимлиги
ҳақида фикрларини баён этди. Ана шундай оғир, сермашаққат меҳнат
натижасида ўзбек исмларига бағишланган ўнлаб йирик тадқиқотлар, юзлаб
мақолалар майдонга келди. Шунга кўра олим туркий тилшуносликда
ономастика йўналишида энг фахрли ўринлардан бирини ҳақли равишда
эгаллайди.
Эрнст Бегматовнинг ўзбек нутқ маданияти ва ўзбек лексикологияси
соҳасидаги фаолияти – ушбу йўналишлар тараққиётига қўшган ҳиссаси ҳам
салмоқлидир.
Олим ўзбек тилшунослари орасида инсонга ном қўйиш, исм бериш
маънавиятининг тарғиботчиси, ташвиқотчиси, жонкуяри сифатида ажралиб
туради. У исм чиройи ҳақида фикр юритар экан, фарзандларга исмлар тўғри
танланиши, тўғри ёзилиши лозимлигини уқтириб, шундай дейди «Исм
чиройи фақатгина номнинг мазмунидагина эмас, балки унинг тўғри шаклида
133
ҳамдир. Мазмунан теран ва гўзал, шаклан эса тўғри ва кўркам исм чиройли
исмдир. Тўғри ёзилган, талаффузи осон, қулай исм – чиройли исмдир.
Ўзбекистон диёрининг, ўзбек халқининг буюк орзуларини, ота - оналарнинг
ўз фарзандига бўлган эзгу ниятларини, армон ва тилакларини ифода қилувчи
исмлар чиройли исмдир».
65
Бу
ҳақ гап. Умуман, фарзандларга исм бериш,
ном бериш – жой номларига алоҳида этибор, масъулият билан қараш муҳим
ижтимоий - сиёсий, маънавий, маданий муаммодир, ўзига хос қадриятдир.
Гап инсон исмлари ҳақида кетар экан, исмшунос олимнинг 40 босма
табоққа яқин – 600 бетдан ортиқ катта ҳажмдаги сал-моқли асарини айтиб
ўтиш шарт. «Ўзбек исмлари» номи билан чоп этилган айни муҳим қўлланма –
луғат ўз ичига 14.600 га яқин исмни олиб, уларнинг этнографик маъноларини
изоҳлайди. Асарнинг асосий мақсади ўзбек исмларининг бутун бойлигини бир
жойга тўплаб, маъносини изоҳлаб бериш орқали келажак авлодга бу борада
катта бир маънавий мерос қолдиришдир.
66
Do'stlaringiz bilan baham: |
