Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

3.3. Ўқитишнинг мантиқий методлари
гуруҳи.
Мазкур метод ўқув 
материали мазмунининг йўналишини белгилаб, ўқувчиларнинг бош ғояни 
ажратиш, ўрганилаѐтган объектни таҳлил қилиш, қиѐслаш, умумлаштириш 
кўникмалари, ақлий фаолият усулларини эгаллаш, абстракт тафаккурни 
ривожлантириш, сабаб-оқибат боғланишларни англаш имконини яратади. 
Мазкур гуруҳга индуктив, дедуктив, таҳлил, бош ғояни ажратиш, қиѐслаш, 
умумлаштириш методлари киради.
Индуктив методда ўқувчиларнинг эътибори аввал хусусий фактларни 
ўрганишга жалб қилинади, сўнгра хусусийдан умумий хулосалар чиқаришга 
йўналтирилади.
Дедуктив методда ўқувчилар аввал умумий қонунларни ўрганади, 
сўнгра умумийдан хусусий хулоса чиқаришга ўргатилади. 
Ўқувчилар таҳлил методи ѐрдамида ахборотни англаб идрок этади, 
ўрганилган объектларнинг ўхшашлик ва фарқли томонларни аниқлайди, 
ўрганилган объектларни таркибий қисмларга ажратиб, улар ўртасидаги 
бошланишлар, сабаб-оқибатларни аниқлайди. 
Бош ғояни ажратиш методи муҳим аҳамият касб этиб, ўқув 
материалидаги асосий ғояни ажратиш ва саралаш, ахборотни мантиқий 
тугалланган фикрли қисмларга ажратиш, асосий ғоя ва иккинчи даражали 

---

65 
фикрларни ажратиш, таянч сўзлар ва тушунчаларни ажратиш, асосий фикр 
ҳақида хулоса чиқаришга замин тайѐрлайди. 
Ўқувчилар қиѐслаш методи воситасида ўқув топшириқларида 
берилган қиѐсий объектларни аниқлаш, объектларнинг асосий белгиларини 
аниқлаш, таққослаш, ўхшашлик ва фарқларни аниқлаш, қиѐслаш натижаларини 
шартли белгилар билан расмийлаштиришга ўрганади. 
Умумлаштириш методи муаммоларни ҳал этиш жараѐнида ўқув 
материалидаги типик фактларни аниқлаш, қиѐслаш, дастлабки хулосалар, 
ҳодисанинг ривожланиш динамикасини тасаввур қилиш, умумлаштириш 
натижаларини шартли белгилар ѐрдамида расмийлаштириш, умумий хулоса 
чиқаришга замин тайѐрлайди.