Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

"Ақлий ҳужум" методи
Мазкур методдан фойдаланиш учун ўқувчиларни олдиларига қўйилган 
муаммо юзасидан кенг ва мантиқли фикрлашга ўргатиш, ҳар бир ўкувчи 
шахсий фикрини билдириш ва уни асослашига имкон берилади. 
Уқувчиларнинг айтган ихтиёрий фикрлари фақат рағбатлантирилади ва улар 
баҳоланмайди, бу эса уларнинг муаммо юзасидан янги-янги фикрларни 

---

45 
билдиришларига олиб келади. Бунда таҳлил қилинаётган муаммо юзасидан 
ўқувчиларга кенг имконият яратиб бериш муҳимдир. 
Мазкур методни қўллаш учун ҳар бир ўқувчига бир варақдан иш қоғози 
тақатилади, улар муаммо юзасидан ўз фикрларини ёзиб борадилар ва ўз 
фикрларини асослаб берадилар. 
Маълум вақтдан сўнг қоғозлар йиғилиб олинади ва ундаги асосий 
фикрлар доскага ёзилибборилади. Уқувчиларга билдирилган фикрларга янги 
ғоялар қўшишга имкон берилади. Жараён янги фикрлар айтиш тўхтаганидан 
кейингина якунланади. Шу тариқа ўқитувчи ёрдамида муаммонинг ечимига 
эришилади. 
Мазкур услубни қўллаш бўйича олиб борган тажриба-синов 
ишларимиздан айрим намуналар келтирамиз. 
Дарснинг мазмуни:
 
ўзбек замонавий мусикаси (6-синф). 
Дарснинг мақсади:
 
ўқувчиларни замонавий мусиқага хос фикрлар билан 
таништириш. 
Дарс жараёнида қуйидаги вазифалар амалга оширилади. 
1.
Жаҳон мусикасига хос жанрлар. 
2.
Жаҳон мусиқаси асосида ўзбек композиторлари томонидан яратилган 
мумтоз асарлар. 
3.
 
Ўзбек мумтоз мусиқасига ҳурсат ҳиссини уйғотиш. 
Дарс жиҳозлари:
 
расмлар, магнитофон ёзуви, жадвал. 
Дарснинг режаси: 
1.
Жаҳон композиторлари ва улар томонидан яратилган мусиқий 
жанрлар. 
2.
Ўзбек композиторлари томонидан янги жанрларга қўл урилиши. 
3.
Янги яратилган асарлар. 
4.
Жанрлар хилма-хиллиги ўзбек мусиқасининг улкан ютуғи. 
Бу методни қўллаш учун ҳар бир ўқувчига бир варақидан иш қоғози 
тарқатилади ва уларга ўзлари билан композиторлар ва уларнинг яратган 
асарларидан мисоллар келтирилади. Вараққа ўқувчилар ўз исм-
фамилияларини ёзишлари ва уларнинг берган жавоблари белгиланмаслиги, 
шунинг учун ҳар бир ўкувчи ўзи билганича варакларга жавоб ёзиши 
зарурлиги уқтирилади. Ўн дақиқа ичида барча ўкувчилар ўзлари билан 
маълумотларни варақларига ёзиб беришади. Муҳими, бу ишда ҳар бир 
ўқувчи мустақил фикр юритиш билан банд бўлади, яъни муаммони қал этиш 
фақат ўқиувчи томонидан эмас, балки ўқувчиларнинг саъй-ҳаракатларибилан 

---

46 
амалга оширилади. Муаммони ҳал этишга барча бирдек ҳужум 
бошлаганликлари учун ҳам бу метод "Ақлий ҳужум" дея номланади. 
Ўтган ўн дақиқа натижаларини якунлаш учун ўқитувчи тарқатилган 
варақларни йиғиб олади. Замонавий мусиқа бўйича ижод қилаётган 
композиторларнинг номлари досканинг ўнг томонига ва улар яратган 
асарларнинг номи доска ўртасига, бу асарлар қайси жанрга мансуб эканлиги 
эса, досканинг чап томонига ёзиб борилади. Бунинг учун ўқитувчи ҳар бир 
вараққа алоҳида эътибор бериб, унда ёзилган фактларни доскага ёзиб боради. 
Уқувчилар ўз варақларига ёзилган маълумотларнинг аҳамиятли эканлигига 
эътибор бериб боришлари табиий. Бир хил фактларнинг кайтарилиши ҳам 
алоҳида таъкидла ўтилади. Агар у доскага ёзилган бўлса, уни кайта ёзиб 
ўтирилмайди. Айрим фактлар ўқитувчи томонидан тўғриланиб, уларга 
қисқача изох бериб, тўлдирилиб берилади. "Ақлий ҳужум" методидан 
фойдаланиш натиасида доскада қуйидаги маълумотлар ўз ифодасини топади.