|
МАТЕМАТИКАНИНГ ФАНЛАРАРО АЛОҚАДОРЛИК
ФУНКЦИЯСИ АСОСИДА ЮҚОРИ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ
КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
Саломов А.А.
Сурхондарё ХТХҚТ ва УМОХМ кафедра мудири
Маьлумки, хозирги кунда мавжуд ўқув қўлланмалари ва дарсликлар
ўзининг мазмуни, структураси ва функцияси жихатидан бугунги кун
талабларига ҳамда ўқитиш мазмунидаги фактларга тўллиқ жавоб бера
олмайди. Чунки ўқув материалларида ва дарсликларда фанлараро алоқадорлик
функциясига оид тушунчалар кам ёритилган бўлиб, ўқувчиларнинг математик
кўникма ва малакаларини ривожланишида етарли даражада қатнаша
олмайдилар. Ўқувчиларда эгаллаган билимларини бошқа фан асослари билан
боғлаш, интеграциялаш, мутахасисликларга йўналтириш каби масалалар жуда
кам ёритилган бўлиб, улар ўқувчиларнинг математик кўникма ва
малакаларининг шаклланиши ва ривожланишини таьминлашда етарли эмас.
Ўзбекистон Республикаси президенти Ш.М.Мирзиёев бугунги кунда ёш
авлодни баркамол рухда тарбиялаш, уларинг юқори салохиятга эга бўлишини
таьминлашда умумий ўрта таьлим ва олий таьлим тизимига бир қатор мухим
Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель
15
вазифалар қўйилиб, ҳукумат қарорлари ва президент фармонлари қабул
қилинди. Шу муносабат билан президент мактаблари ташкил этилиб,
иқтидорли ёшларни ўқитиш, уларга юқори тезликда билим бериш мақсадида
хақаро тоифадаги мутахасислар жалб қилинди.
Фикримизнинг далили сифатида бугунги кунда ўқувчи ёшларнинг
математик билим, кўникма ва малакаларини ривожлантириш соҳасига оид
жуда кўп илмий-методик изланишлар олиб борилган бўлиб, улар қуйидаги
кўринишларда келтирилган:
1.
Ўқув жараёнини фаоллаштириш соҳаси бўйича Данилов М.А.,
Есипов Б.П., Лернер И.Я., Скаткин М.Н. ва бошқалар илмий тадқиқот
ишларини олиб борган.
2.
Билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришда системали
ёндашиш соҳаси бўйича Архангелъский С.И., Королев Ф.Ф., Кузмина Н.В. ва
бошқалар илмий-тадқиқот ишларини олиб борган.
3.
Математиканинг
фанлараро
алоқадорлиги,
ўқувчиларда
математик билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришда Пышкало А.М.,
Гусев В.Н., Пински А.Н., Абдуллаев К., Толаганов Т.Р., Акмалов А.А ва
бошқалар илмий-тадқиқот ишларини олиб борган
Фанлараро алоқадорлик функциясига таяниб юқори синф ўкувчиларида
математик билим, кўникма ва ммлакаларни ривожлантириш соҳаси, уни
физика, химия-биология, медицина, ахборот технологиялари, ижтимои-
гуманитар ва бошқа фанлар билан боғланиш, ўзаро алоқадорлик,
предметлараро боғланишлар фанда етарли даражада очиб берилмаган. Бу
соҳани очиб беришда Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика
университетининг профессори Т.Р.Толаганов илмий рахбарлиги остида жуда
кўплаб илмий-тадқиқотчилар тажрибалар олиб боришган. Улар ўзларининг
илми-тадқиқот ишларида, фанни улкан мувоффақиятларга эришганлар.
Фанлараро алоқадорлик ўзининг таркибий қисмига кўра бир томонлама ёки
икки томонлама бўлиб, бир фан тушунчасини, қонуниятини, фактини,
Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель
16
формуласини иккинчи фан тушунчалари қонуниятларига олиб ўтиши
юктатилган.
Шунинг учун ҳам фанлараро алоқадорлик тушунчаси ўзининг такомил
таркибига асосан жуда чуқур тарихий ривожланишига эга бўлиб, бу соҳада
жуда кўп олимлар ўзларининг фикр мулохазалари билан иштирок этиб
ёндашган. Фанлар аро боғланиш назариясини ишлаб чиқишда кўпчилик
олимлар В.Я. Стоюнин, В.И. Водавозов, Н.Ф. Феодорова ва бошқалар
шуғуланган бўлиб, лекин ўз замонида К.Д. Ушинский бу назарияни ишлаб
чиқишда ўз тажрибаларига таянган ҳолда иш олиб борган. Педагогика
тарихида фанлараро алоқадорлик назарияси ва амалиёти бўйича маълум
даражада педагогик ва методик фикрлар тўпланиши билан бирга ўқиш ва
ўқитиш жараёнини фаоллаштиришнинг турли системалари ишлаб чиқилган.
Фанлараро алоқадорликнинг изчиллик шакли ўқувчиларни математик
кўникма ва малакаларини шаклантиришда мухим аҳамиятга эга. Маълумки,
фанлараро алоқадорликнинг изчиллик шакли ўзининг методологик талаб ва
эҳтиёжига кўра мухим белгилари ҳамда босқичларига эгадир.
Юқорида баён этилган фикрлардан келиб чиқадики, фанлараро
алоқадорликларида билим, кўникма ва малакаларнинг шаклланиши ҳамда
унинг ривожланишининг кўп қирралари ва таснифи очиб берилади. У
ўқитишнинг умумий мақсадлари билан белгиланади ва таълим мазмунининг
фанлар бўйича тузилиши жихатидан узвий боғлиқлиги келиб чиқади. Бу
муамони фанлараро алоқаларни амалга ошириш усулларини тавсифламасдан
туриб, уларнинг таълимий ривожлантирувчи ва тарбиявий вазифаларни
кўрсатиб бермасдан туриб тўла тассавур қилиш анча қийиндир. Маълумки,
фанлараро алоқаларнинг таълимий вазифалари ўқитиш жараёнида фанлараро
алоқаларни тадқиқ қилиш муаммосининг марказий йўналиши бўлиб, уларнинг
таълимй вазифаларини ўрганиш асослартни белгилаб беради. Таълим
мазмунини турдош фанлар дастурларидаги ўқув материалини танлаб олиш ва
мувофиқлаштиришнинг энг мухим мезонларидан бири бўлган фанлараро
алоқадорликларни хисобга олмасдан туриб такомиллаштириш мумкин эмас.
Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель
17
Турли жараёнларни ифода этувчи ҳар қандай алгебраик тенглик
геометрик образга эга. Масалан,
Q
= 0,24
Rℓ
2
тенглама (қаршилиги ўзгармас
R
бўлган ўтказгичдан 1 секундда I ампер ток кучи ўтганда ажралиб чиқадиган
иссиқлик миқдорни англатади) маркази координата бошида бўлган
параболанинг ўнг тармоғи билан ифодаланади,
y
=
h
-
𝑞𝑥
2
2𝑣
0
2
тенглама(
h
баландликдаги самолётдан ташланган юкнинг бошланғич
𝑣
0
тезлик билан
ҳаракат тенгламасини англатади) параболанинг ўнг тармоғини,
y
=
x
⋅
tgα -
𝑞𝑥
2
2𝑣
0
2
𝑐𝑜𝑠
2
𝛼
тенглама(ҳавонинг қаршилиги ҳисобга олинмаган ҳолда, α бурчак
остида отилган жисмнинг
𝑣
0
тезлик билан ҳаракатланишини англатади) эгри
чизиқни тасвирлайди.
Тенгламадан ташқари ҳар қандай боғланишлар ҳам геометрик
интерпритацияга эга. Масалан,
tOT
координаталар системасида ҳавонинг
ҳарорати графигини тасвирлаш мумкин, бе ерда
t
– вақт,
Т
- температура.
t
ва
t
+
h
ва унга мос
Т
ва
Т
+
S
қийматлар учун
h
сони аргумент ва
S
функция ортирмаси бўлади. Умуман масала ечишда формула ва унинг шакли
масала ечишда муҳим аҳамиятга эга,
Do'stlaringiz bilan baham: |
