Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

3.6. Ўқитишдаги назорат ва ўз-ўзини назорат методлари
.
Назорат таълим жараѐнининг ажралмас қисмларидан бири саналади. 
Назоратнинг мунтазамлиги ва изчиллиги ўқувчиларнинг фаол ақлий меҳнат 
қилишга ундайди, уларда маъсулият, бурч, диққат, хотира, ўз-ўзини назорат 
қилиш ва баҳолаш кўникмаларини ривожлантиришга замин тайѐрлайди.
Назоратнинг 
тўлиқлилиги, 
ҳаққонийлиги, 
кенг 
кўламлилиги, 
мунтазамлилиги барча методлар каби бу методларнинг таълимий, тарбиявий, 
ривожлантирувчи ва ўқувчиларга тафовутлаб ѐндашиш каби функцияларини 
амалга ошириш имконини беради.
Бу методлар гуруҳига оғзаки ва ѐзма назорат, лаборатория ва амалий 
иш ѐрдамида назорат, ўз-ўзини назорат, ўзаро назорат варағи ва тестлар 
ѐрдамида назорат методлари мисол бўлади ва қуйидаги услублардан иборат: 
а) оғзаки ва ѐзма назорат методлари ўқувчиларнинг билимларни 
мантиқий изчил баѐн қилишга ўргатиш, нутқни ўстириш, ўқувчилар 
жавобидаги типик хатоликларни аниқлаш ва унга барҳам бериш; 
б) лаборатория ва амалий иш ѐрдамида назорат методлари ўқув ва 
амалий кўникмаларни аниқлаш, ўқувчиларнинг ўқув жиҳозлари ва асбоблар 
билан ишлаш кўникмаларини аниқлаш, бажарилган топшириқларнинг 
сифатини аниқлаш ва баҳолаш, иш мазмунига боғлиқ ҳолда объектлар ва 
асбобларни тўғри танлаш, ишни якунлаш ва натижасини расмийлаштириш, 
олинган натижаларнинг тўғрилигини аниқлаш; 

---

68 
в) ўз-ўзини назорат қилиш методлари ўқув материали юзасидан қисқа 
режа, саволлар тузиш, асосий ғояни ажратиш, саволларга жавоблар топиш, 
масалалар ечиш ва уларни намунага мувофиқ текшириб кўриш, таққослаш, 
олинган натижаларнинг тўғрилигини текшириш; 
г) ўзаро назорат варағи ѐрдамида назорат методлари ўрганилган боб, 
мавзу бўйича назорат саволларини тузиш, саволларнинг методик жиҳатдан 
тўғрилиги, мантиқий кетма-кетлиги, ўқувчилар билимини назорат қилишнинг 
ҳаққонийлиги, кенг кўламлилиги; 
д) тестлар ѐрдамида назорат методлари ўрганилган боб, мавзу бўйича 
назорат тестларини тузиш, тест саволлари ва жавобларнинг методик жиҳатдан 
тўғрилиги, мантиқий кетма-кетлиги, ўқувчилар билимини назорат қилишнинг 
ҳаққонийлиги, кенг кўламлилиги. 
Барча методлар каби ўқитишдаги назорат ва ўз-ўзини назорат 
методларининг ҳам таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи вазифаси 
мавжуд. Назоратнинг таълимий вазифасини ўқитувчи барча ўқувчиларни ўз 
ўртоғининг жавобини тинглашга, жавобдаги хато ва камчиликларни 
тўғрилашга, тузатишлар ва қўшимчалар киритишни таклиф этиш орқали 
таъминлайди. Шу туфайли ушбу жараѐнда ўқувчиларнинг ўзлаштирган 
билимлари тизимга солинади, такрорланади ва мустаҳкамланади. Назоратнинг 
тарбиявий вазифаси унинг ўқувчиларни рағбатлантиришни таъминлаш, таҳсил 
олишдаги маъсулият ва бурчни таркиб топтириш, ҳиссиѐтни шаклланишида 
намоѐн бўлади. Назоратнинг ривожлантирувчи функцияси ўқувчиларда 
барқарор диққат, хотирани мустаҳкамлаш, ўз-ўзини назорат қилиш ва баҳолаш 
кўникмаларини эгаллашларида кўзга ташланади.