Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Қон айланиш тизими икки доирага бўлинади. 
 
1. Катта қон айланиш доираси юракнинг чап қоринчасидан 
бошланиб, аорта ва тармоқлари орқали барча тўқималарга, хужайра 
ва оралиқ тўқималарга, ҳужайра ва оралиқ томирларга тарқалади, 
сўнгра вена қон томири бўйлаб, юракнинг ўнг бўлмачасига қайтиб 
қўйилади. 
2. Кичик қон айланиш доираси юракнинг ўнг қоринчасидан 
бошланиб, ўпка артериялари орқали ўпкага боради ва у ерда қон О
2
га бойиб, у ўпка венаси орқали чап юрак бўлмачасига қўйилади. 
(38-расм)

38-расм 39-расм 40-расм 
Катта ва кичик Артериал қон томирлар Вена қон томирлар 
қон айланиш доираси. 
Сершох дарахт-аорта асосий ўзан, ундан бир қанча асосий 
тармоқ (уйқу артериялари, ўмров ости артериялари) ривожланган. 
Артириялар қон томирлар деворининг тузилишига кўра 2 турга 
бўлинади. Эластик артериялар (аорта, ўпка артерияси, аорта 
равоғи) ва мускул кўринишидаги артериялар - мускул қавати кўп 
ривожланади. 

---

17 
ЛИМФА ТИЗИМИ 
 
Одам организмида қон томир тизимидан ташқари, шу қон 
томир тизимининг таркибий қисми ҳисобланган лимфа тизими ҳам 
бор. Вена қон томирларига яқинроқ. Лимфа тизими перифериядан 
бошланиб, кўкрак қафаси (юрак) томон оқади. Лимфа тизими ёки 
томирлари ичида оқ, рангсиз суюқлик лимфа оқиб туради. 
Лимфа тизими анотомик тузилишига кўра 4 га бўлинади:
1. Тўқима ва ҳўжайра оралиғидан бошланувчи боши берк 
лимфа қопчалари; 2. Лимфа капиллярлари ва лимфа томирлари; 3. 
Турли соҳаларда жойлашган лимфа тугунлари (безлари); 4. Йрик 
лимфа томирларининг ўнг лимфа йўли ва кўкрак лимфа йўли.
Лимфа томирлари боши берк ҳужайралараро лимфа
ёриқларидан бошланади ва аввал лимфа томирларига, сўнгра лимфа 
тугунларига, кейин эса йрик лимфа томирларига ўтиб ва кўкрак 
қафасида жойлашган энг катта лимфа йўли орқали юракка 
қуйилувчи катта вена томирларига очилади. 
41-расм 42-расм 
Лимфа суюқлиги ҳаракати Лимфа томирлари ва тугунлари 
Лимфа томирлари боши берк ҳужайралараро лимфа
ёриқларидан бошланади ва аввал лимфа томирларига, сўнгра лимфа 
тугунларига, кейин эса йрик лимфа томирларига ўтиб ва кўкрак 

---

18 
қафасида жойлашган энг катта лимфа йўли орқали юракка 
қуйилувчи катта вена томирларига очилади. 
Лимфа томирлари ичида оқиб юрган лимфа суюқлиги рангсиз 
(сувга ухшаш) суюқлик, таркибида лимфоцитлар, монотцитлар ва 
эозинофиллар бўлади. 
Ички органлардан, тананинг турли қисимларидан келаётган 
лимфа томирлари аввало лимфа тугунларига кириб келади. (42-
расм) Қавариқ томонидан кириб, ботиқ томонидан чиқади. Бу 
тугунлар юмолоқ, овал шакилда, катталиги мош-нўхатдек келади. 
Лимфа тугунлари барча аъзолар сингари артериал қон томирлар 
орқали қон билан таминланади ва лимфа тугунларидан веноз қон 
томирлари чиқади. Лимфа тугунлари нервлар билан бой 
таъминланган.
Лимфа суюқлиги тананинг барча соҳаларида майда томирлар 
билан бошланади, улар йўл-йўлакай бир-бири билан қўшилиб, 
лимфа томирларини ҳосил қилади. Лимфа томирлари ўзаро 
қўшилиб, йрик лимфа йўлларини ҳосил қилади. (41-расм)