Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Бурун бўшлиғи. Юқориги, пастки ва иккита ён деворлардан 
ташкил топган. Бурун бўшлиғи ўртасидан иккига бўлинган. 

---

22 
Унинг ички юзаси шилимшиқ парда билан қопланган. Бу 
пардада жуда кўп майда безлар бўлиб улардан шилимшиқ 
суюқлик ажралади. Бурун бўшлиғининг олдинги қисмида майда 
тукчалар бўлади.
Нафас олганда ташқи муҳитдан кирган ҳаво бурун бўшлиғи 
орқали ўтганда илийди, намланади, чанг заррачалардан 
тозаланиб халқум орқали хиқилдоққа ўтади. (47-расм)
47-расм. Бурун бушлиғи
 
Хиққилдоқ. 4-6 бўйин умуртқалари рўпарасида жойлашган. 
Хиқилдоқ ҳаво ўтказувчи нафас йўли вазифасини бажаришдан 
ташқари у товуш ҳосил қиладиган овоз аппарати ҳамдир. (48-расм)
Хиқилдокдан ҳаво унинг пастки қисмига туташган нафас 
йўлига, яъни трахеяга ўтади. 
48-расм. Хиққилдоқ. 

---

23 
Трахея ва бронхлар. Трахея хиқилдоқнинг пастки қисмидан 
яъни 4-6 бўйин умуртқалари рўпарасидан бошланиб, у кўкрак 
умуртқаси рўпарасигача давом этади ва шу жойдан ўнг ва чап 
бронхларга бўлинади.
Бронхлар ўпка тўқимасига кириб, худди дарахт шохига ўхшаб, 
жуда кўп майда бронхчаларга тармоқланади ва бора-бора алвеола 
пуфакчаларини ҳосил килади. (49-расм) 
Трахея ва бронхлар нафас йўли ҳисобланиб, улар ҳавони 
илитиб, намлаб, майда чанг заррачаларидан тозалаб, ўпка 
алвеолаларига ўтказади. 
49-расм Трахея ва бронхлар
1) Тил ости суяги, 2) қалқонсимон тоғай, 3) узуксимон тоғай
4) кекирдак тоғайи, 5) қалқонсимон тоғай, 6) узук қалқонсимон боғлам,
7) қалқонсимон мембирана, 8) чап умумий бронх, 9) ўнг умумий бронх,
10) бронхлар сигменти 
Ўпка бир жуфт бўлиб (ўнг ва чап), конуссимон тузилган. Улар 
кўкрак қафасининг икки томонида жойлашган. Ўнг ўпка каттароқ 
бўлиб юқори, ўрта ва пастки бўлаклардан иборат. Чап ўпка эса 
юқори ва пастки бўлакдан ташкил топган. (52-расм) 

---

24 
52-расм Ўпка.
 1- Ҳиқилдоқ, 2- кекирдак, 3- ўпка чўққиси, 4- қовурға юзаси,
5- юқори бўлак, 6- чап ўпка, 7- қийшиқ ёриқ, 8- пастки бўлак, 9-
ўпка тилчаси, 10- юрак ўйиғи, 11-пастки қирғоқ, 12-пастки 
бўлак, 13-ўрта бўлак, 14-горизонтал ёриқ, 15-ўнг ўпка, 16-юқори 
бўлак,
Ўпка тўқимаси дарахтсимон шаклдаги ўртача, майда ва энг 
майда бронхчалардан ҳамда пуфакчасимон алвеолалардан ташкил 
топган. Ўпканинг нафас олиш ва чиқариш функциясини асосан 
алвеолалар бажаради. Алвеолаларнинг сони иккала ўпкада 750 млн. 
атрофида бўлади. Ўпкалар ташки томонидан плевра пардаси билан 
ўралган. У икки қаватдан (ички ва ташқи) иборат бўлиб, улар 
орасида торгина плевра бўшлиғи ҳосил бўлади. 
Плевра бўшлиғи ичидаги босим атмосфера босимига нисбатан 
кам бўлади, бу эса нафас олган пайтда ўпка тўқимасининг 
кенгайишига ва ундаги алвеолаларга ҳаво киришига, нафас 
чиқарганда эса торайиб, алвеолалардаги ҳавони қисиб чиқаришга 
имкон беради.

---

25