Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

АРТЕРИАЛ БОСИМНИ АНИҚЛАШ 
 
Артериал босимни ўлчаётганда бемор тинч ўтириши ёки ётиши 
керак. Беморнинг яланғочланган қўлига тирсак бўғимидан 
юқорирокда (2-3 см) манжеткани сиқмасдан у билан тери орасига 
бир бармоқ сиғадиган қилиб боғланади. Қўлни қулай вазиятда кафт 
юзаси юқорига қаратилган ҳолатда ушлаб турилади. Тирсак 
бўғимининг ички юзасидан елка артерияси устида томир уришини 
пайпаслаб топиб, устига фонендоскоп бошчаси тақаб қўйилади.
Манжеткача найча орқали туташтирилган ноксимон резина 
баллонча орқали ҳаво киритилади. Ҳаво бир вақтда манжеткага ва 
манометрга тушиб босим остида манометрдаги пружина 
қаршилиги кучи билан ўлчаниб (бу куч миллиметрли бўлинмалари 
бор) стрелкага ўтади ва уларни ҳаракатга келтиради. Манжеткага 
ҳаво бемор ёшига, касаллик турига қараб 140 дан 200 гача 
юборилади, токи фонендоскоп орқали қулоққа юрак тонлари 

---

55 
(товуш) эшитилмай қолгунча аста-секин юборилади. Кейин 
баллонча бўғзидаги винтилни бўшатиб ҳаво чиқарилади. 
Манжеткадаги босим артериядаги босим миқдорига етса, юрак 
тонлари эшитилади. Манометрдаги рақамлар цистолик (максимал) 
қон босимини кўрсатади (67-расм). 
73-расм. Қон босимини ўлчаш. 
 
Манжеткадаги босим пасайиб борган сари эшитиладиган 
тонлар пасайиб боради ва аста-секин йўқолади. Бу диастолик 
(минимал) босим бўлиб, манометрдаги рақамлар шу босимни 
ифодалайди. 
ҚОН АЙЛАНИШИГА ТАЬСИР ҚИЛУВЧИ ВОСИТАЛАР 
ХАНТАЛМА (ГОРЧИЧНИК)ЛАР 
 
Ханталмалар (горчичниклар) - терини таьсирлантириб ундаги 
қон-томирларни эфирли хантал мойидан кенгайиш йўли билан 
таьсир кўрсатади. 
Ханталмалар кучли спазмли оғриқларда, ўпка ёки бронхлар 
яллиғланганда, қон-томирлар спазмида кенг қўлланилади. 
Ханталмалар устига қуруқ хантал кукуни ёпиштирилган улчами 
12х18 см.га тенг бўлган қоғоз бўлаги бўлиб, улар фабрикада 
тайёрланади. Ханталмани уй шароитида ҳам тайёрлаш мумкин. 
Бунинг учун 1 ош қошиқ хантал кукуни олинади, унга 1 ош қошиқ 
буғдой уни қўшилади ва аста-секин илиқ сув билан бўтқа ҳолига 
келгунча аралаштирилади. Ҳосил бўлган бўтқаси 30 дақиқага 

---

56 
тиндириб қўйилади, сўнгра 2 қават дока устига бўтқадан 0,5 см 
қалинликда суртилади ва устига яна бир қават дока ёки оқ қоғоз 
ёпилади.
74-расм. Ханталма қўйиш
. 
Ханталмаларни қуруқ ва қоронғи жойда сақлаш керак. Уни 
ишлатишдан олдин яроқлилиги текшириб кўрилади. Янги 
ханталмадан ўткир ханталманинг ҳиди келади ва у қоғоздан 
уваланиб кетмайди. Ханталмани тананинг ҳамма соҳасига қўйиш 
мумкин.