Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

КОЛЛАПС 
 
Коллапс деб артериал ва веноз босимнинг кескин пасайиши ва 
томирларда айланадиган қон миқдорининг камайиши билан 
таърифланадиган 
ўткир 
юрак-томирлар 
етишмовчилигига 
айтилади. 
Коллапс оғир ичак юқумли касалликлари (холера, дизентерия, 
сальмонеллёз)да, кўп қон кетганда шикастланишларда, гавда 
вазиятини горизонтал ҳолатдан вертикал ҳолатга кескин ва тез 

---

80 
буриш (ортостатик коллапс), ўткир заҳарланишлар (овқат 
токсикоинфекцияси) оқибатида юзага келади. 
Белгилари. Бемор ҳушини йўқотмаган ҳолда холсизланади, 
қаттиқ 
ташналикдан 
шикоят 
қилади, 
оғзи 
қурийди, 
дармонсизланади. Тери қопламалари кескин оқариб, совуқ тер 
босади, тез-тез юзаки нафас олади. Тана ҳарорати сустлашади, қон 
босими пасайиб, пульс тезлашган, ипсимон бўлади. 
Биринчи тиббий ёрам. Тезда шифокор чақирилади. Шифокор 
келгунга қадар коллапсни келтириб чиқарган сабабларни бартараф 
қилиш (қон оқишини тўхтатиш, интоксикация-заҳарланишга қарши 
кураш), беморга руҳий ва жисмоний жиҳатдан тўла ором бериш, 
тинчлантириш, танани иситиш зарур. Беморга иссиқ ширин чой, 
кофе ичирилади. Оёқ-қўлларига иситгичлар қўйилади. Зарурат 
бўлганда, тери остига 0,5 мл 0,1% ли кофеин ёки 1-2 мл 0,2% ли 
мезатон эритмасини вена ичига инъекция қилинади. Бемор зудлик 
билан касалхонага етказилади. 
ШОК 
 
Шок (французча-зарба) ҳаддан ташқари кучли таъсиротлар 
натижасида асаб, эндокрин, нафас ва қон айланиш системалари 
фаолияти ҳамда моддалар алмашинувининг бузилиши билан 
таърифланади ва ўткир томирлар етишмовчилигининг энг оғир 
шаклидир. 
Шок оғир шикастланишларда, тананинг кўп қисми куйганда 
(жароҳат шоки), аллергик реакцияларда (анафилактик шок), ўткир 
миокард инфарктида (кардиоген шок), кучли ҳаяжонланиш, асаб ва 
руҳий бузилишларда (эмоционал шок), қон гуруҳи тўғри келмаган 
ҳолатларда қон қуйилганда (гемотрансфузион шок) юз беради. 
Белгилари. Жароҳат шоки кўпинча бош, кўкрак, қорин, чаноқ 
ва оёқ-қўллар шикастланишларида, тананинг кўп қисми куйганда 
содир бўлади. Жароҳат шокининг иккита фазаси фарқ қилинади: 
Эректил фаза-қисқа муддатли қўзғалиш ва торпид-пасайиш фазаси. 
Шокнинг бошланғич (эректил) фазасида бемор безовталанади, 
қарашлари бежо, ҳаво етишмаётганлигидан нолийди. Тери ва 
шиллиқ пардалари оқариб, совуқ тер босади. Торпид фазасида эса 
беморнинг аҳволи оғирлашиб, атроф-муҳит ва кишиларга бефарқ 
бўлиб қолади. Оғриқни сезиш камаяди, баъзан умуман сезилмайди. 
Беморнинг ранги оқариб, тана ҳарорати пасаяди. Нафас ва пульси 
тезлашади, қон босими пасаяди. 

---

81