Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 

---

53 
ПУЛЬС 
 
Пульс ёки томирлар уриши деб, томирлар деворининг юрак 
хайдайдиган қон ҳаракати натижасида келиб чиқадиган 
турткисимон тебранишларига айтилади. Пульснинг хоссалари 
унинг частотаси, ритми, таранглиги ва тўлиқлиги билан 
белгиланади.
72-расм. Пульс аниқланадиган соҳалар. 
Пульс частотаси нормада 1 дақиқада 60 дан 80 гача ўзгариб 
туради. Пульс частотаси ёшга, жинсга, тана ва ташқи мухит 
ҳароратига, шунингдек жисмоний ҳаракатга боғлиқ. 
Аёллар пульси эркакларникига нисбатан тездир. 
Пульс артериалар юза жойлашган соҳаларда аниқланади. 
Пульсни пайпаслаб текшириш учун қулай томир билак 
артериясидир. Пульсни чакка артерияларида, уйқу ва сон 
артерияларида ҳам санаш мумкин. 
Пульс одатда билакнинг кафт юзасида, 1 бармоқ асосида, билак 
артериясида аниқланади. Бемор панжасининг ўнг қўл билан панжа 
букиш соҳасида бўшгина ушланади ва ўнг қўл текширилувчининг 
юрак сатхига қўйилади. Бунда 1 бармоқни тирсак томонига, 2, 3 вa 
4 бармоқларни эса билак томонига бевосита билак артериясига 

---

54 
қўйилади, бармоқ остида пульсация сезилади. Артерияни уччала 
бармоқ билан пайпаслаб, билак суягининг ички томонига босилади. 
Пульсни санаш бир дақиқа ичида ўтказилади. 
Пульснинг тезлашуви тахикардия, секинлашуви брадикардия 
дейилади. 
Пульс туғрисидаги маьлумотлар ҳарорат варақасига қайд 
қилинади. 
НАФАС ОЛИШ 
 
Нафас организмга кислороднинг узлуксиз тушиб туришини ва 
карбонат ангидрид гази ва сув буғларини ажралиб чиқишини 
таьминлайдиган асосий ҳаётий жараёндир. 
Кўкрак қафаси ўлчовларининг қайси йўналишда ўзгаришига 
қараб, нафасни кўкрак, қорин ва аралаш типлари фарқ қилинади. 
Нафас ҳаракатлари частотаси - катта одамда нормада бир 
дақиқада ўртача 16-20 та бўлади. Нафас ёшга, жинсга ва тананинг 
вазиятига (қараб ўзгариб) бевосита боғлиқ бўлади. Жисмоний иш, 
овқат ейиш, тана ҳароратининг ошиши, рухий қўзғалиш нафасни 
тезлаштиради. 
Нафас ҳаракатларини бемор сезмайдиган қилиб санаш керак. 
Қўлни бемор кўкраги устига қўйиш ёки пульсни санагандек қўлни 
ушлаб туриш кифоя.