Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта-махсус таълим вазирлиги навоий кон-металлургия комбинати

4- ЛЕКЦИЯ


КАРЬЕРЛАР БОРТЛАРИ ТУРҒУНЛИГИНИНГ
ТЕХНОГЕН (КОН-ТЕХНИКАВИЙ) ОМИЛЛАРИ.

Машғулотнинг мақсади: карьерлар бортларининг, техноген омилларнинг турғунлигига таъсирини ўрганиш

Машғулот режаси:
1.Карьернинг геометрик параметрлари карьерлар бортларининг турғунлиги сифатида.
2. Тоғ жинслари массивини зичлаштириш омиллари ва конни очиш усули.
3. Қазиш тизими ва кон ишлари режимининг бортлар поғоналари ва бортларининг турғунлигиги таъсири.
4. Қўлланиладиган кон-транспорт жиҳозларининг қияликлар турғунлигига таъсир кўрсатиши.

Кон ишларини олиб бориш техникаси ва технологияси массивларнинг ҳолатига ва турғунлик шароитларига таъсир кўрсатувчи бир гуруҳ асосий омилларни белгилаб беради: карьерларнинг геометрик параметрлари, тоғ жинслари массивининг зичлашуви, конни очиш усуллари, қазиш тизими ва кон ишлари режими, қўлланиладиган кон-транспорт жиҳозлари.

Карьернинг геометрик параметрлари. Конларни очиқ усулда қазиганда турли конфигурациядаги карьерлар учрайди. Режада ва қирқимларда улар бортларининг шакли тўғри чизиқли (ясси), эгилган, бўртиб чиққан ва тўғри чизиқли ва эгри чизиқли усоатткаларнинг комбинацияланган бирлашуви.
Ўтказилган тадқиқотлар Режада эгилган шаклдаги карьерлар бортлари турғунлиги бўйича энг яхши қулай шароитларга эга, қирқимдаги қияликларнинг шакли эса (профиль) бортнинг умумий турғунлигига деярли таъсир кўрсатмаслигини, бироқ муҳим технологик аҳамиятга эга эканлигини кўрсатди. Қияликларнинг (бортларнинг) турғунлигига таъсир кўрсатувчи асосий параметрлар – уларнинг баландлиги ва қиялик бурчагидир. Бошқа тенг шароитларда ушбу параметрлар ва деформацион ҳодисалар жадаллиги ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқлик мавжуд.
Поғоналарнинг баландлиги унчалик катта бўлмаганда ясси бурчаклар қабул қилинганда бортлар деформациясига йўл қўймаслик мумкин, бироқ бундай ҳолатда очиш ишларининг ҳажми ва фойдали қазилманинг таннархи ошади. Уларнинг баландлиги ва бортлар қиялик бурчаги катталашганда эса, карьер ишининг иқтисодий кўрсатгичлари яхшиланади, авариясиз ишлаши кафолатланади. Шунинг учун қияликлар параметрлари минимал зарурий заҳира коэффициенти билан ҳисоблар асосида қабул қилинади.