Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта-махсус таълим вазирлиги навоий кон-металлургия комбинати

Бу ерда ( ) –асоий кучланишларнинг ҳаракатланиш йўналишлари бўйича нисбий деформациясининг катталиги.

, а бўлганлиги сабабли,

Тоғ жинслари массивининг чегаравий мувозанати шартлари.

массив чегаравий мувозанатининг асосий шарти Мор-Кулон нисбати ҳисобланади

(1)

Бунда φ (ички ишқаланиш бурчаги) вас(уланиш) билан –тоғ жинсларининг массивдаги мустаҳкамлигининг устувор тавсифлари. Нормал кучланиш массив ичидаги майдонча нуқтасида ҳаракат қилади, у бўйлаб эса тоғ жинсларининг узилиши (емирилиши, силжиши) содир бўлади.

Чегаравиймувозанатназариясида иккита чегаравий кучланганлик ҳолати кўриб чиқилади: шартлар (1) массивнинг ҳар бир нуқтасида қониқади ва ушбу шарт сирпанишнинг юзаси саналадиган унинг ички чегарасибўйича ҳаққоний бўлсагина.

Биринчи ҳолатда масала таҳлилий ечилади – массивга критик юкланиши ва бўйламаси бўйича емирилиши мумкин бўлган юзасининг тавсифи аниқланади.

Иккинчи ҳолатда эса табиий кузатувлар асосида шартдан фойдаланиб (1) ўпирилиш призмасининг мувозанатини кўриб чиқиш учун, сирпанишнинг юзаси қабул қилинади.

Тоғ жинсларининг массивлари, айниқса мустаҳкам қилия ва яримқиялик жинслардан иборат бўлганлари, деярли ҳар доим сусайиш юзасига (тектоник бузилишларга, дарзларга, қатламларга, кучсиз жинсларга) эга бўлади, ва улар бўйича мустаҳкамлик тавсифлари φва ć кам бўлади, чегаравий мувозанат эса бошқа ҳар қандай бошқа юзаларга қараганда анча эрта келади. Массивнинг бундай ҳолати учун ҳар қандай нуқтадаги чегаравий мувозанатланиш шарти қуйидаги нисбатлар билан аниқланади:

Ва булар тенглама билан тавсифланадиган оддий чегаравий мувозанатдан фарқли равишда махсус чегаравий мувозанат шарти деб аталади.

Қияликлардаги тоғ жинслари массиви мувозанатланиш шарти қуйидаги, яъни: 1) боғланмас (ć=0, φ=0), 2), мукаммал боғланадиган (φ=0, ċ=0) ва ички ишқаланиш билан боғланадиган (ċ=0, φ=0 ) жинслардан тузилган, қияликлардаги мувозанатланиш шартини кўриб чиқамиз.