Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-технология институти “бухгалтерия ҳисоби ва аудит”

Download 5,04 Mb. bet 70/284 Sana 08.11.2022 Hajmi 5,04 Mb. #862631

Bog'liq
СУГУРТА ИШИ УУМ 2022 кирилл

Bu sahifa navigatsiya:

• ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШ ЭЛЕМЕНТЛАРИ БИЛАН БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ
• ЎТМИШ ЯҚИН ЎТМИШ ҲОЗИРГИ ЗАМОН

РЕЖАЛИ ИҚТИСОДИЁТ

ЎТИШ ИҚТИСОДИЁТИ

ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШ ЭЛЕМЕНТЛАРИ БИЛАН БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ

Суғурта бўйича Молия вазирлигни Бош бошқармаси

Давлат ва давлат-акционер компаниялари Акционер компаниялари Жамоа компанииялари Хусусий компаниялар

Акционер компанилар Жамоа компанииялари Хусусий компаниялар

Суғурта хизматларни режалаштирил-ган ҳажми ва тасдиқланган номенклатураси

Суғурта хизматлар номенклату-раси ошиши

Суғурта хизматлар сифати ошиши

Суғурта хизматлар номенклатураси ва сифати ошиши

Ракобатликни йўқлиги

Янги компаниялар учун катта имкониятлар борлигида рақобатлик

Рақиблар камроқ, лекин улар кучлироқ

Энг самарали суғурта компаниялар ўз фаолиятини амалга оширишади

Талабчан бўлмаган истеъмолчилар

Суғурта бозорни катта-гина амалга оширилмаган потенциални мавжудлиги

Истеъмолчиларни суғурта хизматлар сифатига талабларини кучайиши

Суғурталовчилар уюшмалари ва суғурта қилдирувчилар иттифоклари кўпайиши

ЎТМИШ

ЯҚИН ЎТМИШ

ҲОЗИРГИ ЗАМОН

КЕЛАЖАК

7.2.Халқаро суғурта бозори
1. Дунё суғурта бозорининг ривожланиши анъаналари ва истиқболлари
2. Ҳозирги глобаллашув жараёнининг суғурта бозори ривожланишига таъсири.

Суғурта инсоният тарихининг тадрижий ривожланиши боcқичларида молиявий муносабатларнинг ажралмас таркибий қисми сифатида иқтисодиётга таъсир этувчи муҳим омил бўлиб келган. Ҳозирги глобаллашув жараёнида суғурта бозорининг инноватсион ривожланиши жадал ўзгаришлар қамровида кечаётганлиги мазкур институт фаолиятини назарий-амалий тадқиқ этиш долзарб эканлигини англатади.

Суғурта бозори ҳар қандай мамлакат иқтисодиётининг асосий сегменти ҳисобланади, айни вақтда, бевосита унинг равнақига ҳам хизмат қилади. Шу билан биргаликда қайд этиш лозимки, суғурта фаолияти ўзига хос тарзда шаклланган ва кенг қўлланилаётган ижтимоий ҳодиса бўлиб, барқарорлик омили саналади. Мамлакат суғурта бозори ривожини прогнозлаш ўз навбатида, бизнес субъектлари ва аҳоли манфаатлари ҳимоясини кафолатли даражада таъминлаш институти сифатида суғурта фаолиятини ривожлантириш йўналишларини тадқиқ этиш заруратини келтириб чиқарди.
Дунё суғурта бозорининг ривожланиши анъаналари ва истиқболини тадқиқ этиш негизида муаммоли омиларини аниқлаш ҳамда уларнинг ечимини ишлаб чиқишга йўналтирилган. Тадқиқот олдига қўйилган вазифалардан келиб чиқиб, илмий ишланмалар таҳлили, норматив-ҳуқуқий асослар, интернет тармоғи материаллари, суғурта бозорига оид статистик маълумотлар, эксперт хулосаларидан фойдаланган ҳолда кузатилган муаммоларнинг моҳиятини тушуниб етиш ҳамда ҳал этиш юзасидан таклиф-тавсиялар мулоҳазаларга таянган ҳолда ишлаб чиқилишига асосланади.
Ўзбекистон суғурта бозори дунё суғурта бозорида сезиларли ўринни эгалламасада, жадал ва барқарор ривожланиш анъанасига эга эканлиги билан ажралиб туриши кузатилмоқда. Суғурта молиявий хизматлар бозорида инвестицияларни ривожлантиришга қаратилган муҳим институтлардан бири саналади ва бутун мамлакат иқтисодиётини молиялаштиришнинг омили ҳисобланади.
Иқтисодиётнинг глобаллашуви жараёни дунё миқёсида жадал ривожланиш учун қулай шарт-шароит яратди. 21-асрнинг иккинчи ўн йилларида жадал ривожланиш анъанаси кузатилаётган қатор мамлакатлар иқтисодиётининг ўзаро боғлиқлиги умумий иқтисодий маконнинг моҳиятини оширди.
Хусусан, мавжуд иқтисодий тузилмалар ривожланиши ахборот ва технологиялар алмашувини доирасида, ишлаб чиқариш кучларининг халқаро даражадаги интегратсияси иқтисодий ривожланиш жадаллашуви учун қулай шарт-шароит яратди ҳамда эътиборга молик бўлган иқтисодий категория сифатида унинг равнақига хизмат қилди.
Дунё суғурта бозори глобаллашуви жараёни унинг ривожланишида асосий йўналишларини ўзида намоён этди. Хусусан, 21-асрнинг кейинги беш йилида қуйидаги анъанлар кузатилаётганлигини келтириб ўтиш мумкин:
-суғурта капиталлизатсияси консентратсиялашувининг ортиши, бу жараёнда суғурталовчилар ва қайта суғурталовчилар ўзаро бирлашиб кетиши ҳолатида кўп миллий суғурта компанияларининг ўзаро қўшилишлари ёки бир-бирини;
-ютиб юбориши‖ оқибатида глобал суғурта бозорининг қамрови кенгайиб бораётганлиги кузатилди;
-халқаро миқёсда суғурта, банк ва молия капиталининг яхлит тизимлашиши ва ҳамкорлиги, трансмиллий суғурта компаниялари шаклланишига омил бўлди;
-суғурта рискини бошқаришнинг муҳим омили сифатида рисклар тадқиқига эътибор ортди;
-барқарор бўлмаган бозор муҳитида суғурта хизматларини истеъмолчиларга сотишнинг янги механизми:
-интернет тармоғининг роли ортиши кузатилмоқда;
-хорижий суғурталовчилар фаоллашуви, аввало уларнинг сони кескин ортиши оқибатида Европа, Лотин Америкаси ва Осиё бозорлари кескин сиёсий ўзгаришлар таъсири остида қолди, дунё савдо ташкилоти етакчилигида суғурта назорати бўйича халқаро Ассотсиатсия фаолият кўрсата бошлади.
21-асрнинг биринчи ўн йилликларида кузатилган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида қатор мамлакатларда суғурта мукофотлари ҳажми камайиши анъанаси кузатилди. Хусусан, суғурта бозорини минтақалар кесимида баҳолайдиган бўлсак, суғурта мукофотлари ҳажми Европа суғурта бозорида-39,6 фоиз; Шимолий Америка ва Осиё бозорларида эса-30,4 фоизини ташкил этганлиги кузатилди.
Миллий суғурта бозорларининг ўзига хослиги, уларда суғурта хизматлари турли даражада кўрсатилиши ва суғурта ҳимояси мукаммаллиги хилма-хил эканлиги билан ажралиб туради.
Шу ўринда қайд этиш лозимки, Европа ва Америка иқтисодиётининг ривожланиш анаънаси тикланмоқда. Осиё ва Лотин Америкасининг суғурта бозорларида ўсиш суръатлари барқарорлиги кузатилмоқда. Шу билан биргаликда, келтириб ўтиш лозимки, қатор мамлакатларнинг суғурта компанияларида ҳал этилмаган муаммолар мавжудлиги ҳам кўзга кўриниб қолди. Масалан, инвестицияларнинг кам даромадлилиги, суғурта бозорларини тартибга солишнинг мураккаблиги ва ҳоказо ҳолатларга дуч келинмоқда [10].
Қатор хорижий экспертларнинг фикрича, иқтисодий ва савдо масалалари бўйича сиёсатнинг ноаниқлиги сабаб АҚШнинг суғурта соҳасидаги фаолияти 2017 йилда пасайганлиги аниқланди. Тадқиқотлар натижасига асосланиб таъкидлаш лозимки, глобал иқтисодиётнинг қуйидаги асосий муаммолари мавжудлиги кузатилмоқда:
-Хитойда иқтисодий ўсишининг пасайиши;
-нархларнинг бозор баҳоси тушиши;
-“Форех” (ингл.Foreign exchange) фонд бозорларида валюта курсининг кўтарилиш.
Маълумки, суғурта фаолияти жисмоний ва юридик шахслар манфаатларини ҳимоя қилиш, уларнинг рисклар юз бериши оқибатида кўриши эҳтимоли бўлган зарарларини қоплашнинг зарурий воситаси сифатида пайдо бўлиб ривожланиб бормоқда. Шу сабабли суғурта манфаатлари негизида суғурта муносабатлари юзага келмоқда. Суғурта муносабатлари, уларнинг ташкилий шакллари қандайлигидан катъий назар, суғурта фондини яратиш ва ундан фойдаланиш жараёнида вужудга келади.
Суғурта соҳасининг ҳуқуқий асослари республикамизда “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги Қонунда акс этган. Бугунги кунда ушбу қонун доирасида Ўзбекистон Республикаси суғурта бозори фаолияти тартибга солиб келинмоқда. Шу ўринда ривожланган мамлакатлар тажрибасида суғурта бозорининг иқтисодиётдаги аҳамиятини аниқлаш кўрсаткичлари ишлаб чиқилган бўлиб, бу кўрсаткичлар барчаси бозор иқтисодиёти шароитида ушбу бозорнинг ривожланганлик даражаси суғурта мукофотлари хажмининг мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги улуши билан ифодалаш орқали амалга оширилади.
Марказий ва Шарқий Европа мамлакатларида суғурта компаниялари томонидан тўпланган суғурта мукофотлари ҳажмининг мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги улуши 2,2 фоизни, Ғарбий Европа давлатларида эса 7,7 фоизни ташкил этади.
Шунингдек, ушбу кўрсаткич бутун жаҳон мамлакатларидаги суғурта компаниялари томонидан тўпланган суғурта мукофотлари ҳажмининг мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги ўртача улуши 6,1 фоизни, энг паст кўрсаткич 2,2 фоизни Марказий ва Шарқий Европа давлатларига тўғри келади.
Бундан кўриниб турибдики, Марказий ва Шарқий Европа давлатлари суғурта бозоридаги суғурта мукофотлари улушини орттириш учун бир қатор янги чора-тадбирларни ишлаб чиқиши зарур. Шундагина унинг ялпи ички маҳсулотдаги улушини ошириш мумкин бўлади. Шу сабабли суғурта компаниялари суғурта бозорининг институтсионал таркиби асосини ташкил этган ҳолда унинг молиявий нуқтаи-назардан суғурта жамғармасини ифодалаш шакли, суғурта жамғармасига қаратилган ресурслар эса узоқ муддатли кредитлар манбаи ҳисобланади.
Масалан, АҚШда суғурта компанияларининг молиявий ресурслари, саноат ва савдо компанияларига берилган узоқ муддатли кредитларнинг тахминан 55 фоизига тўғри келади.
Назорат саволлари
1.

Download 5,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: