Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик технология институти Сотволди Турсунов

2.3.Кузги арпа.
Ҳалқ хўжалигидаги аҳамияти. Кузги арпа кенг миқёсда фойдаланиладиган ғалла дон экинларидан биридир. Унинг дони озиқ-овқат, ем-хашак ва саноатнинг айрим тармоқлари учун хом ашё бўлиб хизмат қилади. Арпа донини таркибидаги оқсилда тенги йўқ аминокислоталарнинг барча турлари, шу жумладан, жуда камёб ҳисобланган лизин ва триптофан мавжуд. Арпа донидан ёрма тайёрланади. Бу ёрма инсониятни энг муҳим озиқ-овқатларидан бири бўлиб ҳисобланади. Арпа дони таркибида оқсил кам бўлганлиги сабабли пиво пишириш саноатининг ягона хом ашёси ҳисобланади. Кузги арпа яхши парвариш қилинса ҳосилдорлик жиҳатидан кузги буғдойдан қолишмайди. Арпа унини 15-20 % миқдорда буғдой унига қўшиб нон тайёрлаш мумкин.

Кузги арпанинг қишга чидамлилиги кузги буғдой ва кузги жавдарникидан паст. Шунинг учун унинг экилиш минтақалари ем-хашак етиштиришни кўпайтиришда катта аҳамиятга эга. Суғориладиган ерларда кузги арпа беда учун қоплама экин сифатида ҳам экилади. Арпа жуда қадимий экин. Археологик қазилмалар арпа дастлабки неолит давридан бошлаб экилиб келинганлигидан далолат беради.

Унинг асосий экин майдонлари Марказий Осиё, Кавказорти, Украина, Румниянинг ва Қозоғистоннинг жанубида, Европа мамлакатларида жойлашган. Ўзбекистонда кўп йиллар кузги ва баҳорги арпа экин майдонлари деярли тенг бўлган, хозирда суғориладиган ерларда асосан кузги арпа кенг тарқалган, баҳорги арпа кўпинча қоплама экин сифатида беда билан экилади. Кузги арпа баҳорги арпага нисбатан икки баравар серҳосил, аммо қишга чидамлилиги пастлиги баҳорги арпа ўрнига ҳам кузги арпа экиш имкониятини чеклайди.
Кузги арпа кузги буғдой, жавдар, тритикалега нисбатан эрта, Ўзбекистон шароитида жазирама иссиқлар, гармсел бошлангунча етилади. Шунинг учун тупроқ ва ҳаво қурғоқчилигидан кам зарарланади. Кузги, қишки, баҳордаги намликлардан яхши фойдаланади. Арпа дони чорва хайвонлари учун юқори тўйимлиликка эга бўлган ем ҳисобланади Унинг 100 кг 128 озуқа бирлиги бўлади. Арпа сомонининг озиқавий қиммати юқори, 100 кг сомонида 33 озиқа бирлиги мавжуд.