Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик-технология институти

Стратегиянинг асосий вариантларида хавф тушунчаси 
Аслида стратегиянинг асосий вариантларини амалга ошириш икки турдаги 
хавф билан кузатилади: биринчидан, стратегияни муваффақиятсиз танланиши 
ва уни сақлаб қола олиш хавфи; иккинчидан соҳа ривожи натижасида юзага 
келувчи рақобат борасидаги устунликни бузилиши хавфи. Торроқ нуқтаи назар 
билан қарайдиган бўлсак стратегиянинг 3 тури рақобат кучларидан 
ҳимояланишнинг турли ҳил кўринишларига асосланади ва шунинг учун улар 
турли ҳилдаги хавфларга дуч келади. 
Сарф-харажатлар борасида мутлақ устунликдаги хафв тушунчаси 
Сарф-харажатларда устунликка эга бўлиш корхонага қатор мажбуриятларни 
юклайди ва бу ўз навбатида унинг мавқейни сақлаб қолишда ас қотади. Ушбу 
мажбуриятлар қуйидагиларни ўз ичига олади: замонавий ускуналарга 
маблағлар ажратиш, эскирган активлардан воз кечиш, ишлаб чиқаришда 
ихтисосликни кенгайтиришдан тийилиш ҳамда технологик такомиллашувни 
эътибордан қочирмаслик. 
Ишлаб чиқариш хажми кенгайиши билан сарф-харажатларнинг пасайиши 
автоматик тарзда рўй бермайди, шунингдек, кенг кўламда иқтисод қилиш ҳам 
алоҳида машаққат талаб этади. 
Сарф-харажатлардаги устунлик ишлаб-чиқариш ҳажмига ѐки соҳадаги 
тажрибага боғлиқ бўлади. Қуйидагилар ана шундай хавфлар қаторига киради: 
аввалги инвестициялар ѐки тажрибага зарар етказувчи технологик 
ўзгаришлар; 
соҳага қайтадан келган компаниялар ѐки унларга турдош 
корхоналар томонидан соҳада орттирилган тажрибани ўрганиш ѐки янги 

---

63 
технологияларни киритиш орқали сарф-харажатларни секин-аста 
пасайтириш имкониятига эга бўлиш; 
корхонанинг сарф-харажатларни камайтириш муаммосига ҳаддан 
зиѐд эътибор қаратиб маҳсулот ѐки бозордаги муҳим ўзгаришларга баҳо 
бера олмаслиги; 
дифференциация қилишда рақиб корхоналарнинг устунлиги ва 
уларнинг брендлари нуфузини сақлаб турувчи ва корхонанинг 
нархлардаги тафовутни сақлаб қолиш имкониятини пасайтирувчи сарф-
харажатлар инфляцияси. 
1920 йиллардаги Ford Motor Company компанияси фаолиятини сарф-
харажатларлардаги устунлик хавфларига мисол қилиб кўрсатишимиз мумкин. 
Ford компанияси моделлари сонининг чекланганлиги ва уларнинг 
модификацияси, ишлаб-чиқариш босқичларидаги фаол вертикал интеграцияси, 
ишлаб чиқаришни юқори даражада автоматлаштирилиши ва чиқимларни 
пасайтириш омилларини чуқур ўрганиш натижасида сарф-харажатлар борасида 
мутлоқ устунликка эришган эди. 
Ишлаб чиқарилувчи моделларда ўзгаришлар кузатилмагани соҳани 
ўрганишда қўл келди. Бироқ, шахсий автомобилга эга кишиларнинг 
даромадлари ошган сари янги моделдаги, ўзгача дизайн ва қулайликларга эга 
автомобил сотиб олишга талаб кучайиб борди ва улар очиқ кузовли 
автомобилга қараганда ѐпиқ кузовли автомобилларни афзал кўришларини ва бу 
автомобилларни қимматроқ нархларда харид қилишга тайѐр эканликларини 
билдирдилар. 
Турли ҳилдаги моделларга эга бўлган General Motors компанияси бундай 
вазиятдан унумли фойдаланди. Ford компанияси эса эскирган моделларни 
ишлаб чиқаришда сарф-харажатларни камайтиришга йирик инвестициялар 
киритгани сабабли ўз фаолиятини янги стратегия бўйича олиб бориш учун 
катта маблағларни ажратишига тўғри келди. 
Маиший электротехника воситалари ишлаб чиқаришга ихтисослашган 
Sharp компанияси фаолиятини сарф-харажатлар бўйича устунликка эга бўлиш 
хавфи мисолида кўришимиз мумкин. Сарф-харажатлар борасида узоқ вақт 
давомида устунликка эга бўлган Sharp компанияси олдида ўз фаолияти ва 
брендини янада такомиллаштириш вазифаси пайдо бўлди. Сарф-
харажатларнинг ошиши, шунингдек АҚШнинг демпингга қарши қонунчилиги 
компания маҳсулотларини Sony ва Panasonic компанияларига нисбатан 
арзонроқ нархларда сотиш имкониятини йўққа чиқарди ва унинг стратегик 
позицияси фақатгина сарф-харажатларда устунлликка қаратилгани учун 
ѐмонлашди.