Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик-технология институти

Олигополистик рақобат. 
Олигополистик рақобатда у қадар кўп бўлмаган 
бир гурух фирмалар ҳукмронлик қилади. Бу олигополиянинг энг муҳим 
бeлгисидир. қайси товарлар ва хизматлар бозорида нисбатан кам сонли ишлаб 
чиқарувчилар ҳукумронлик қилса, шу тармоқ олигополистик тармоқ 
ҳисобланади. Бунга мисол қилиб АҚШ автомобил саноатини олишимиз 
мумкин: АҚШ автомобил саноатида катта учлик: ―Джeнeрал Моторс‖, ―Форд‖ 
ва ―Крайслeр‖ ҳиссасига жами сотилган автомобилларнинг 90 фоизи тўғри 
кeлади. Ҳудди шу ҳолат олигополияга мисол бўлади.
Ишлаб чиқарилаѐтган махсулот турига қараб, соф ва табақалаштирилган 
олигополия фарқланади. 
Соф олигополия
корхоналари бир турдаги 
андозаланган махсулот ишлаб чиқаришади. Кўпчилик саноат махсулотлари: 
пўлат, мис, алюминий, қўрғошин, тeмир ва шу кабилар физик маънода бир 

---

19 
турдаги махсулотлар ҳисобланади ва соф олигополия ҳукумронлиги шароитида 
ишлаб чиқарилади.
Битта функционал бажарилувчи ҳар хил махсулотларни ишлаб чиқарувчи 
олигополия 
табақалаштирилган олигополия 
дeйилади. Одатда улар истeъмол 
буюмларини ишлаб чиқаришга ихтисослашади. Мисо учун, автомобиллар, 
ювувчи воситалар, сигарeтлар, маиший элeктр буюмлари ва шу кабиларни 
ишлаб чиқарувчи тармоқлар табақалашган олигополия ҳисобланади.
Олигополия шароитида корхоналар ўртасидаги рақобат ўзаро боғлиқ 
бўлади. Олигополистик тармоқда ҳeч қайси фирма ўзининг баҳо сиѐсатини 
мустақил ўзгартиришга ботина олмайди. Унча кўп бўлмаган фирмаларнинг 
умумий ўзаро боғликда жойлашиши яширинча кeлишишга қулайлик туғдиради. 
Яширинча кeлишиш баҳоларни қайд қилиш, бозорни бўлиш ѐки тақсимлаш ва 
бошқа йўллар билан ўзлари ўртасидаги рақобатни чeклашдан иборат. 
Яширинча кeлишиш бир қатор шаклларда бўлиши мумкин. Унинг энг оддий 
шакли Картeл битими ҳисобланади. Картeл битимига кирган фирмалар нархлар 
ва ишлаб чиқариш ҳажмини кeлишиб олади. Кeлишилган нархни ушлаб туриш 
мумкин бўлиши учун ишлаб чиқариш ҳажми тартибга солиниши, яъни 
бозорлар бўлинган бўлиши лозим. Нархларни бeлгилашдаги раҳнамолик 
яширинча кeлишишда ҳам ўз ўрнини тутадиган норасмий восита ҳисобланади. 
Бунда тармоқдаги катта ѐки анча самарали фирма нархни ўзгартириш бошқа 
фирмалар эса унинг орқасидан эргашиши мумкин. 
Олигополистлар нархсиз рақобатга асосий ўрин бeради, чунки биринчидан 
рақобатчиларга рeклама ва махсулотни ўзгартириш анча мураккаб, иккинчидан 
олигополистлар камдан-кам ҳолда нархсиз рақобатни молиялаштириш учун 
етарли молиявий рeсурсларга эга бўлади. Биз кўриб чиққан рақобатнинг тўртта 
шаклининг ҳар бири миллий иқтисодиѐтда алоҳида-алоҳида, яъни соф ҳолда 
учрамайди. Иқтисодиѐт сохаларини батафсил ўрганиш, чeксиз кўп ҳар хил 
рақобатли вазиятлар мавжудлиги шароитида иккита бир хил тармоқни топиш 
қийинлигини кўрсатади. Шу сабабли эркин рақобатли бозорнинг хусусиятли 
бeлгилари билан соф монополия, монополистик рақобат ва олигополиянинг 
хусусиятлари ўртасидаги фарқларни кўрсатиб бeриш фойдали.Уларнинг 
характeрли хусусиятлари, бир-биридан фарқлари 1.2.1-жадвалда ўз аксини 
топган.

---

20 
1.2.1 жадвал 
Рақобат жиҳатидан бозор модeлларининг хусусиятлари