Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Ҳукмлар ўртасидаги муносабатлар. Ҳукм ҳам тушунчалар каби 
объектив борлиқнинг алоқа, муносабатларини ўзида акс эттиради. 

---

81 
Ҳукмлар ўртасидаги муносабатларда уларнинг ҳажми ва мазмунининг 
тўғри ёки хато эканлиги муҳим аҳамиятга эга. 
Агар ҳукмлар субъект ёки предикат жиҳатдан ҳар хил бўлса, 
таққосланмайдиган ҳукмлар дейилади. Масалан, «тарих фандир». Бу ерда 
ҳукмларнинг предикатлари бир хил, аммо субъектлари ҳар хил. Шунинг 
учун уни мантиқий муносабатга киритиб бўлмайди ва уларни ўзаро 
таққослаш мумкин эмас. Агар ҳукмлар ҳар хил миқдорга эга бўлса ҳам бир 
хил терминга эга бўлса, бу ҳукмлар таққосланадиган ҳукмлар дейилади. 
«Амир Темур – Мовароуннаҳрнинг энг буюк ҳукмдори». 
«Амир Темур темурийлар салтанатининг энг босқинчи ҳукмдори». 
Таққосланадиган ҳукмлар ўртасида сиғишадиган ва сиғишмайдиган 
алоқалар мавжуд. Сиғишмайдиган ҳукмлар икки хил бўлади: 
а) қарама-қаршилик; 
б) зид муносабатлари. 
Сиғишадиган ҳукмлар айнан бир фикрни тўлиқ ёки қисман 
ифодалайди: а) тўлиқ мос келиш муносабати;
б) қисман мос келиш муносабати; 
в) бўйсуниш муносабати. 
Тўлиқ мос келиш муносабатида икки ҳукмнинг субъекти ёки 
предикати ҳар хил сўзларда ифодаланса-да, предикат бир хил бўлади. 
Биринчи фикрнинг тўғрилигидан ўз-ўзидан иккинчи фикрнинг тўғрилиги 
келиб чиқади. 
«Талаба мавзуни тўғри гапирди». 
«Талаба мавзуни нотўғри гапиргани йўқ». 
Буйсуниш муносабати умумий ҳукмлар (А, Е) билан жузъий (I, O) 
ҳукмлар ўртасида мавжуд. Агар умумий ҳукмлар тўғри бўлиб, унга 
бўйсунувчи жузъий ҳукмлар ҳам тўғри бўлса, бўйсунувчи жузъий ҳукмлар 
ҳам тўғри бўлади. Агар умумий ҳукм хато бўлса, қисман ҳукм ҳам хато 
бўлади. Жузъий ҳукмларнинг (I, O) тўғрилигидан умумий ҳукмларнинг (А, 
Е) тўғрилиги келиб чиқмайди. Умумий ҳукмнинг (А, Е) хатолигидан 
жузъий ҳукмнинг (I, O) хатолиги келиб чиқмайди. Чунки, умумий ҳукм 
хато бўлса, жузъий ҳукм тўғри ҳам, хато ҳам бўлиши мумкин. 
«Иқтисод» факультети 14ау-08 гуруҳидаги барча талабалар чет 
тилини аъло даражада билади. 
«Баъзи талабалар чет тилини аъло даражада билади».