Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Қадимги Хитой ахлоқшунослигида «буюк устоз» номи билан 
машҳур бўлган Конфуций таълимоти диққатга сазовордир. Ҳинд 
фалсафасида асосий фикр дунёдан қочиш бўлса, Конфуций дунёга 
мослашишни тарғиб қилади: «ўз-ўзингга раво кўрмайдиган нарсани 
бошқаларга раво кўрма». Конфуций фикрича, инсон анъаналарни 
астойдил ўрганиш ёрдамида ўз вазифасини тўғри англаб етиши мумкин. 
Қадимги Юнонистонда мантиқ масалалари Фалес, Парменид, 
Зенон, Гераклит, Демокрит, Суқрот, Афлотун ва Арасту томонидан 
ўрганилган. Гераклит (мил. ав. 544-483 й.) билишда ҳиссий билиш ва 
кузатишга таянган. Унинг фикрича, «ҳамма нарса узлуксиз ўзгариш 
ҳолатида бўлади, бир вақтнинг ўзида оқаётган дарёга икки марта оёқ 
тиқиб бўлмайди». Гераклит оламни билишда ақлий билишни ҳиссий 
билишга қарши қўйган: борлиқ чексиздир, фақат уч ўлчовли борлиқ 
мавжуд, бироқ борлиқдан алоҳида уч ўлчовга эга бўлган макон йўқ. 
Қадимги юнон файласуфи Зенон (мил. ав. 336-264 й.) фикрича, 
жисм борлиқ, ҳажм ва кўламга эга бўлиши зарур, борлиқдан ташқари 
бирон бир бўшлиқ мавжуд эмас. Зенон ҳаракатнинг мавжуд эмаслиги 
ҳақида «Дихотомия», «Ахиллес», «Ёй», «Стадион» номли тўртта апория 
яратган. Зенон ўз апорияларида «жисм борлиғи чексиз бўлса-ю, вақт 
чекланган бўлса, у ҳолда ҳаракат бошланмайди, вақт чексиз 
давомийликка эга бўлса, жисм чекланган масофани босиб ўта олмайди ва 
ҳаракат ҳеч қачон тугамайди, макон ва вақт бирликда олинганда ҳам 
ҳаракат бўлмайди» деган ғояларни илгари сурган. Масалан, «Ахиллес» 
ҳақидаги апорияда Зенон «Ахиллес ҳеч қачон тошбақага ета олмайди, 
чунки бир нуқтадаги лаҳзалик тезлик, яъни танани вақтнинг бир чексиз 
кичик лаҳзаси ичида фазонинг бир нуқтасидаги тезлик тушунчасининг 
бўлиши мумкин эмас» дейди. Зенон апориялари ўз даври мантиқ илми 
ривожига сезиларли таъсир кўрсатган.