Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Етарли асос қонунини немис математиги ва файласуфи Г.Лейбниц 
таърифлаб берган. Уни фикрича, барча мавжуд нарсалар ўзининг 
мавжудлиги учун етарли асосига эга. Ҳар бир буюм ва ҳодисанинг реал 
асоси бўлгани каби уларнинг инъикоси бўлган фикр-мулоҳазалари ҳам 
асосланган бўлиши керак. Етарли асос қонунида тўғри тафаккурнинг энг 
муҳим хусусиятидан бири бўлган фикрларнинг изчиллик билан муайян 
тартибда боғланиб келиш хусусияти ифодаланади. Агар В мавжуд бўлса, 
унинг асоси сифатида А ҳам мавжуд. Масалан, Ҳасан касал, у 
шифохонада даволаняпти, бу ерда сабаб (касал) оқибат (даволаняпти).
Фикр-мулоҳазаларни асослаш мураккаб мантиқий жараён бўлиб, шу 
мулоҳазанинг чинлигини тасдиқловчи ишончли ва етарли амалларнинг 
мавжудлиги аниқлайди. Ишончли ва етарли далиллар икки гуруҳ – 
эмпирик ва назарий асосларга бўлинади. Эмпирик асослар ҳиссий билиш 
ва тажрибага асосланса, назарий асослар ақлий билиш ва тафаккурга 
асосланади. Тафаккур шакллари ва қонунларини ўрганиш фикрлаш 
маданиятини ўстиради, мулоҳазалардаги хатоларни англашга, баҳс 

---

63 
юритишда ўзининг ва бошқаларнинг фикрига танқидий муносабатда 
бўлишга, шунингдек, рост ва ёлғонни фарқлашга ёрдам беради.
Интуиция (лотинча – диққат билан тикилиб қарайман) – 
асослашнинг субъектив характерга бўлган усули бўлиб, ҳеч қандай 
муҳокама ва исботларсиз тўғридан-тўғри ҳақиқатга эришиш қобилиятини 
ифодалайди. Инсон интуиция орқали мураккаб ҳодисаларнинг моҳиятини 
унинг турли қисмларига эътибор бермаган ҳолда, фикран яхлит англайди. 
Интуиция ҳар бир шахсда ўзига хос бўлиб, бу орқали эришилган 
ҳақиқатга бошқаларни ишонтириш учун етарли ҳисобланмайди.
Эътиқод инсон ҳаёт фаолиятида хатти-ҳаракатларини белгилаб 
берадиган ва унинг дастури бўлиб хизмат қиладиган қарашлар 
мажмуидир. Кишиларнинг эътиқоди турлича бўлиши мумкин. Диний 
эътиқод, ахлоқий эътиқод кабилар. Эътиқод чин мулоҳазаларга 
асосланган бўлса, қалбда мустаҳкам ўрнашади.