Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Авторитет (ҳокимият, таъсир) бирор мулоҳазанинг чинлигини 
асослаш учун обрўли, эътиборли, нуфузли манбаларга мурожаат 
қилишдир. Унда нуфузли манба сифатида алоҳида шахсларнинг фикр ва 
мулоҳазалари, муқаддас китобларда ёзилган илоҳий сўзлар, халқ 
мақоллари ва маталлари, қисса ва ривоятлари, донишмандларнинг 
ҳикматли сўзларидан фойдаланилади. Масалан, Қуръон, ҳадис, буюк 
мутафаккирларнинг ибратли сўзлари, ахлоқий қадриятлар, халқ 
мақоллари шулар жумласидандир: «Бешикдан то қабргача илм изла», 
«Етти ўлчаб, бир кес», «Ўзингни билсанг, оламни биласан» ва бошқалар.
Мантиқ фани ўзининг шаклланиш ва ривожланиш тарихига эга 
бўлиб, илк мантиқий қарашлар Ҳиндистон, Хитойда вужудга келган. 
Унинг шаклланишига аниқ ва табиий фанлар, нотиқлик санъати, 
фалсафий билимлар катта таъсир кўрсатган. Қадимги Ҳиндистондаги 
мантиқ илми ривожи уч даврни ўз ичига олади. Булар илк Будда мантиғи, 
турли фалсафий мактабларнинг мантиқий таълимотлари ва Будда 
мантиғининг ривожланган давридир. Ҳинд мантиқшунослари «баҳс-
мунозарада нима исботланяпти ва қандай исботланяпти» деган 
масалани қўйиб, 5 қисмдан иборат силлогизм назариясини яратганлар: 
Тезис (тепаликда олов бор) 
Асос (тепаликдан тутун чиқаяпти)
Мисол (қаерда тутун бўлса, ўша ерда олов бор) 
Қўллаш (бу тепаликда тутун бор) 
Хулоса (демак, тепаликда олов бор). 
Будда мантиғи (Будда – ойдинлашган, тиниқлашган) инсон 
руҳиятининг озод этилиши ва халос бўлишига қаратилган бўлиб, унинг 
қоидалари тўрт олий ҳақиқатда акс этган: а) азоб ҳақидаги ҳақиқат (дунё 
азоб-уқубатларидан иборат, туғилиш азоб, қарилик азоб, касаллик азоб, 
ўлим азоб, ёмон кўрадиган кишинг билан учрашиш азоб, севимли 
кишингдан жудо бўлиш азоб). б) азобларнинг сабаби тўғрисидаги 
ҳақиқат (эҳтирос, хоҳиш, истак азоб билан тугаса-да, инсон уларни 
хоҳлайверади). в) азобларнинг тўхтатилиши ҳақидаги ҳақиқат (хоҳиш 

---

64 
бартараф этилсагина, хоҳиш-эҳтирослар ўлади ва барча азоблар 
тўхтайди). г) азобларнинг сабабидан халос бўлишнинг саховатли йўли 
ҳақидаги ҳақиқат (бунга эришиш учун тўғри тушуниш, тўғри тафаккур, 
тўғри феъл-атвор, тўғри турмуш тарзи, фикрнинг тўғри йўналиши, 
диққат-эътиборни тўғри қаратиш лозим).