Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Долматов М.Ю. и др. Материал рулонный, гидроизоляционный, 
наплавляемый, нефтеполимерным.//Пав.св. №: 2175037. Кл. Д 06 №5/00. 
20.10.2001. бюл.№:29 с.284. 
2. Камалов А.Ф. и др. Способ получения битумно-полимерной 
композиции.// Авторское свидетельство 2144049. Кл. С08 1. 95/00. Опубл. 
10.01.2001 бюл. №:1 с,390 
3. Рыбьев И.А. Строительное материаловедение,// М. Высшая школа.2002 - 
702с. 
MUQOBIL ENERGIYA OLISHDA QUYOSH NURLARI VA SHAMOL 
ENERGIYASI POTENSIALINING O’RNI. 
f.-m.f.n.dots M.A.Ergasheva, o’qit. N.A.Mamajonova(NamDU) 
 
Sivilizatsiya rivojlanishining butun davri davomida energiyaning yangi, 
yanada samarali shakllarini topish uchun kurash davom etmoqda. Ming yillar 
davomida olovni yo'q qilishdan tortib atom elektr stantsiyalarida boshqariladigan 
yadro reaksiyasidan foydalanishgacha bo'lgan yo'l bosib o'tildi[1]. Shu sababli, 
insoniyat tarixida bir dominant energiya manbasidan ikkinchisiga o'tishdan iborat 
bo'lgan bir nechta energiya inqiloblarini ajratib ko'rsatish odatiy holdir. Ushbu 
o'zgarishlarning natijalari nafaqat energetika va iqtisodiyot sohalariga, balki 
sivilizatsiyaning ijtimoiy va madaniy qiyofasiga ham ta'sir ko'rsatdi[2]. 
Hozirgi vaqtda dunyo energetikasi chorrahada ya’ni yer aholisi o'sib borishi 
bilan iqtisodiyot ko'proq energiya talab qiladi va an'anaviy energiya manbalariga 
asoslangan qazib olinadigan yoqilg'i zahiralari cheksiz emas. Qazib olinadigan 
yoqilg'ining narxining oshishi uglevodorodlardan foydalanish juda katta 
nisbatlarga erishganligi, atrof-muhitga jiddiy zarar yetkazishi va aholining hayot 
sifatiga ta'sir qilishi bilan bog'liqdir. An'anaviy bo'lmagan qayta tiklanadigan ya’ni 
muqobil energiya manbalari (RES) energiya kelajagi bilan bog'liqdir[5]. Muqobil 
energiyaning asosiy sharti - bu uning manbalarini ularni iste'mol qilish va atrof-
muhitga zarar yetkazish va inson salomatligiga yetkazadigan zararidan kam 
bo'lmagan tezlikda tiklash.
Mavjud alternativ energiyaning eng mashhurlari quyosh va shamol
energiyasidir. 
Quyosh tizimlarining barcha turlari alternativ energiya manbai sifatida 

---

260 
quyosh nurlanishidan foydalanadi[3].
Quyosh nurlanishini issiqlik va elektr energiyasiga va shunga mos ravishda 
har xil turdagi quyosh elektr stantsiyalariga aylantirishning turli xil usullari 
mavjud. Fotovoltaik konvertorlardan (quyosh batareyalari) foydalanadigan eng 
keng tarqalgan stantsiyalar, quyosh panellariga birlashtirilgan. Quyosh elektr 
stantsiyalari 80 dan ortiq mamlakatlarda faol foydalanilmoqda. Quyosh 
energiyasining afzalliklari bu energiya manbayini qayta tiklanishi, shovqinsizlik va 
quyosh nurlari boshqa energiya turlariga aylantirilganda atmosferaga zararli 
chiqindilar yo'qligi. 
Quyosh energiyasi - ba'zi bir shakllarda energiya ishlab chiqarish uchun 
quyosh nurlanishidan to'g'ridan-to'g'ri foydalanishga asoslangan energiya 
yo'nalishi, masalan, quyosh moduli (batareya) bilan birlashtirilgan fotoelektr 
konvertorlari (fotosellar) orqali elektr energiyasi; ammo shuni ta'kidlash kerakki, 
Vt/m
2 
bilan o'lchanadigan quyosh nurlari oqimining o'rtacha kunlik qiymati kun va 
tunning o'zgarishi sababli kamida 3 baravar kam, qishda mo’tadil kengliklarda esa 
bu qiymat 2 baravar past bo'ladi[4].
Atmosferadagi havo massalarining kinetik energiyasini turli xil energiya 
shakllariga aylantirishga ixtisoslashgan shamol energiyasi yordamida elektr 
energiyasi olinadi. Dengizlarga yaqin hududda shamol energiyasini rivojlantirish 
istiqbolli bo'lib, bu rentabellik nuqtayi nazaridan an'anaviy energiya manbalariga 
(issiqlik, gidro va yadro energiyasi) yaqinlashishga imkon beradi[6].
Shunday qilib muqobil energiya manbalariga bo’lgan ehtiyoq juda yuqori 
bo’lib ushbu energiya asosini quyosh nurlari va shamol energiyasining potentsiali 
tashkil etadi. Quyosh nurlari va shamol energiyasining potentsiali energiya 
iste'moli ehtiyojlari uchun yetarli. Bu turdagi energiya turlarining kamchiliklari 
beqarorlik, davriylik va hududlar bo'yicha taqsimlanmagan, shuning uchun quyosh 
va shamol energiyasidan foydalanish, qoida tariqasida, issiqlik, elektr yoki 
kimyoviy moddalarni to'plashni talab qiladi[7].
Qayta tiklanadigan energiya manbalarining shubhasiz afzalligi issiqxona 
gazlari chiqindilarining yo'qligi, va hatto biomassadan yoki undan olingan gaz yoki 
suyuq yoqilg'idan foydalanadigan elektr stantsiyalari va qozonxonalar karbonat 
angidrid miqdorini ko'paytirmaydi, chunki u yoqilganda u o'simliklar va daraxtlar 
singari ko'p miqdorda chiqaradi.