Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

Адабиётлар рўйҳати ва интернет сайтлари: 
1.Ўзбекистон Республикаси Президентинин “2017 - 2021 йилларда қайта 
тикланувчи энергетикани янада ривожлантириш, иқтисодиёт тармоқлари ва 
ижтимоий соҳада энергия самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари 
дастури тўғрисида”ги ПҚ-3012-сон 26.05.2017 йилги қарори. 
2. https://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan/2013/04/130430_cy_solarenergy 

---

42 
YARIM O’TKAZGICHLI QUYOSH ELEMENTLARI VA ULARNING 
SAMARADORLIGINI OSHIRISH USULLARI. 
dots. U. Boboho’jayev, kat.o’qit. B.Qochqarov, 
 kat.o’qit. A. Nabiyev (NamDU), kat.o’qit.Q. Boboho’jayev (ChirchiqDPI) 
Ma’lumki so’ngi yillarda dunyoda muqobil energiyadan foydalanishga katta 
e’tibor qaratilmoqda. Yaponiyadagi (Fukusima) atom elektr stansiyasida sodir 
bo’lgan avariyadan s’ong bu sohadagi ishlar yanada kuchaytirildi. Ko’pchilik 
rivojlangan davlatlar 20-30 yildan so’ng to’laligicha muqobil energiya manbalari, 
ya’ni, shamol energiyasi, quyosh energiyasi, bio energiya kabi turlaridan 
foydalanishga o’tishni rejalashtirilmoqda. Shular qatori O’zbekiston ham boshqa 
energiya turlari bilan birga ushbu energiya turlaridan samarali foydalanish uchun 
katta vazifalarni amalga oshirishni o’z oldiga reja qilib olgan. 
O’zbekistonda quyoshli kunlar bir yilning 80-90% ini tashkil etgani uchun 
quyosh energiyasidan halq xo’jaligida samarali foydalanish uchun ya’qin kelajakda 
bir necha yuz MVt quvvatli quyosh elektr stansiyalari qurish rejalashtirilmoqda. 
Shuning uchun talabalar va o’quvchilarga quyosh batareyalari va ularning 
ishlash jarayoni haqida tushuncha va bilimlar berish katta ahamiyat kasb etadi deb 
o’ylaymiz. 
Universitet fizika bakalavr yo’nalishida “Yarim o’tkazgichli qurilmalar” 
maxsus kursi bo’lib, ushbu kursning bir bo’limi yarim o’tkazgichli quyosh 
elementlariga ajratilgan. Ushbu bo’limda quyosh elementlarini ishlash tamoyili, 
quyosh elementlarini ishlab chiqarish texnonlogiyasi, foydalaniladigan yarim 
o’tkazgichli materiallar, ularning samaradorligi va uning oshirish usullari haqida 
fikr yuritiladi. 
Bundan tashqari yarim o’tkazgichli quyosh elementlaridan foydalanishdagi 
muammolar va bu muammolar yechimi ustida olib borilayotgan ilmiy izlanishlar 
haqida to’xtalganda, asosiy e’tibor uning samaradorligini oshirishga qaratiladi. 
Ma’lumki hozirgi kunda kristall kremniy asosida ishlab chiqarilayotgan 
quyosh elementlarini F.I.K 24% atrofida va har bir quyosh paneli bir necha 
qismdan iborat bo’lib, ularning o’zaro kontaklarida muammo bo’lishi mumkin. 
Keng yuzali quyosh elementlarini ishlab chiqarishda hozirda e’tibor qaratilgan 
yarim o’tkazgichlardan biri gidridlangan kremniydir. Ammo u asosida ishlab 
chiqarilgan p-i-n strukturali quyosh elementini F.I.K 8-9 % dan ortmaydi. 
a-Si:H asosidagi quyosh elementlarini samaradorligini oshirih usullari 
haqida talabalarga tushunchalar beriladi. 
a-Si:H asosidagi quyosh elementlarining samaradorligini oshirish yo’llaridan biri 
ko’p qatlamli strukturalardan foydalanishdir. Ko’p qatlamli bo’lishini asosiy 
sababi har bir qatlamni tashkil qilgan yarim o’tkazgichni taqiq sohasini turlichaligi 
hisobiga turli to’lqin uzunlikdagi quyosh nurlarini katta qismini yutib qoladi. Ko’p 
qatlamli quyosh elementlarini asosan ikki turga bo’linadi; ya’ni 
1) Kaskad strukturali 
2) Tandem strukturali 
Kaskad strukturali Si:H asosidagi quyosh elementlarida amorf (a-Si:H), nano 
(n-Si:H) va mikro (µk-Si:H) kremniylarda qavatma-qavat p-i-n strukturalar 

---

43 
o’stiriladi [1] (1-rasm).
a-Si:H(n) 
a-Si:H(i) 
a-Si:H(p) 
µc-Si:O(n) 
µc-Si:O(i) 
µc-Si:O(p) 
µc-Si:H(n) 
µc-Si:H(i) 
µc-Si:H(p)