Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Сўндирилмаган оҳак
Сўндирилмаган оҳак доналарини олиш қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади:
-оҳактошни қазиб олиш; - ташиш; - тайёрлаш; - пишириш.
Оҳактош очиқ усулда қазиб олинади ёки портлатилатиб олинади. Бунинг учун диаметри 105-150мм, чуқурлиги 5-8м ва орасидаги масофа 3,5÷4,5м қудуқлар уриб-айланадиган ёки айланадиган ускуналар ёрдамида қазилади. Унинг ичига портловчи модда (игданит, аммонит) солинади ва портлатилади.
Майдаланган оҳактош бир ковшли экскаватор ёрдамида ленталарга, автосамосвалларга ёки темир ва сув йўлларига ортиб корхонага юборилади.
Шахтали хумдонларда 40-80, 80-120мм ўлчамдаги тош доналари, айланма хумдонларда эса 5-20 ва 20-40мм ўлчамдаги доналар солинади. Бунда одатда карернинг ўзида конусли, юзали ва бошқа майдалагичлар ишлатилиб заводга келтирилади.


Оҳакни сўндириш ва уни туйиш. Сўнмаган оҳакка сув таъсир этса, у қуйидаги реакция асосида сўнади:
СаО+Н₂O=Са(ОН)₂+15,64 ккал (65,5 кЖ).
Агар сўнмаган оҳак бўлакларига кам миқдорда (35–50 %) сув пуркалса, у майдаланиб сўнади ва кукун-оҳак ҳосил бўлади. Агар сув миқдори кўпайтирилса, сўндирилган оҳак хамири ҳосил бўлади.
Сўндириш пайтида хамир ҳарорати 60-800Сдан ошмаслиги керак, акс ҳолда Са(ОН)2нинг йирик доналари кристалланиб оҳак сифатини пасайтиради. Сўндирилганда гидратли оҳакнинг ҳажми сўндирилмаган оҳакка нисбатан 2-2,5 баробар кўпаяди. Оҳакни сўндиришга кимёвий жараён тўлиқ ўтиши учун 32,13% сув кифоядир, амалда эса 60-80%гача сув солинади.

Қурилишда сўндирилмаган оҳак махсус гидраторларда кукун қилиб, кейин сўндирилади. Қоришмага сўндирмай туйилган оҳак бевосита қўшилса, унинг сифати ортади.

Сўндирилмаган оҳак кукунини ишлатиш бир қатор афзалликларга эга, бунда: - чиқиндилар бўлмайди;
- сув талабчанлик паст – мустаҳкамлик юқори бўлади;
- сўнишдаги иссиқлик билан қотиш тезлашади, хусусан қишда.
Сўндирилмаган оҳакни 350-500 м²/кг майинликкача майдалаш керак, № 008 элакдаги қолдиқ 4-6%дан ошмаслиги керак. Минерал қўшимчалар солинганда сўндирилмаган оҳак кукуни қуйидаги тизимда олинади: