Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

2-тажриба. Ёғочнинг чизқли ва ҳажмий (киришишини) аниқлаш

Ёғоч қуриганда кичрайиш ва тоб ташлаш хоссасига эга. Янги кесил-ган дарахт турғун вазнгача қуритилса, унинг тўла, қисқариши (киришиши) ҳар жинслар учун 8,5 дан 19% гача бўлади.

Еғоч ҳамма томони бўйлаб бир хилда киришмайди. Қандай жинсли ёғоч бўлмасин у толалари бўйлаб энг кам (0,1-0,3%), тангентал кесими бўйлаб энг кўп (6-12%), радиал кесими бўйича (3-6%) киришади.
Ё





1-расм. Намунанинг чизиқли ва ҳажмий қисқаришини ўлчаш учун чизиқлар чизиш схемаси.
ғочнинг чизиқли ва ҳажмий қисқариши кўрсатгичини топиш учун рандаланган таёқчалардан томонлари 303010 мм ли тўғри бурчакли намуна тайёрланади. Намунанинг сиртига ўзаро тик чизиқлар чизилади (1-расм) ва бу чизиқларнинг ўлчамлари тангентал (Т) ва радиал (R) кесими бўйлаб 0,01 мм аниқликда штангенциркуль ёрдамида ўлчанади. Намуналарни тарозида тортгандан кейин идишларда (бюксларда) биттадан солинади ва қуритгунча аввал 50-60°С, кейин 100-105°С ҳароратда турғун вазнгача қуритилади. Кейин намуналарнинг ҳар бири алоҳида-алоҳида тортилади ва а, b, c томонлари яна ўлчанади (аввал ўлчанган жойидан), намуна ҳаводан намликни тортишга улгурмаслиги керак.
Чизиқли қисқаришни К_т ва К_р қуйидаги формуладан ҳисобланади:
тангентал кесими бўйлаб:

б) радиал кесими бўйлаб:

бунда а ва b - ёғоч намунанинг табиий нам ҳолатдаги тангентал ва радиал ўлчами, мм; а₁ ва b₁ – туpғyн оғирликгача қуритилгандан кейин ўлчаш, мм.
Ёғочни чизиқли қисқариш коэффициентлари К_т ва К_р қуйидаги тенгликлар ёрдамида аниқланади:
а) Тангентал кесими бўйлаб
б) Радиал кесими бўйлаб
бунда К_т, К_r – тангентал ва радиал кесими бўйича чизиқли қисқариш, W – намунанинг намлиги, %.
Ёғоч намуналарнинг ҳажмий қисқариши К_v(ҳ) қуйидаги формуладан топилади:

бунда V – намунанинг табиий нам ҳолатдаги ҳажми мм³, V₁ - турғун оғирликкача қуритилгандан кейин, мм³
Ёғочнинг ҳажмий қисқариш коэффициента К_V қуйидаги тенглик ёрдами аниқланади:

Бунда К_v(h) - намунанинг ҳажмий қисқариши, %
W - намунанинг намлиги, %.
Ишинг натижаларн қуйидаги 2-жадвалга ёзилади.
2-жадвал.

Намуна номери ёки тури (жинси)

Намуналapнинг ўлчамлари, мм

Намлик W

Намунанинг қисқариши

Қисқариши коэффициенти

куритилгунча

қуритилгандан кейин

тангентал ке­сим бўйича, а

радиал кесим бўйича, b

узунлиги бўйича c

тангентал ке­сим бўйича, а1

радиал кесим бўйича, b1

узунлиги бўйича c1

тангентал, Кт

радиал Кр

ҳажмий Кv)h)

тангентал, Кт

радиал Кр

ҳажмий Кv)h)

1 2 3 4 5