Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

3-тажриба. Ёғочнинг ўртача зичлигини аниқлаш

Маълумки, материалларнинг ўртача зичлиги уларнинг ғовакликлигига боғлиқ. Бу қонуният ёғочга ҳам тааллуқли. Ёғочдаги ғоваклар унинг умумий ҳажмининг 35-40% ини ташкил этади.

Ёғочнинг ўртача зичлигини, асосан, икки хил усулда: стереометрик ва сувга чўктириш усулларида аниқланади.
а) ёғочнинг ўртача зичлигини стереометрик усулда анақлаш.
Намлиги аниқланган ёғочдан 20x20х30 мм ли 5 та намуна арраланади ва ҳар бири алоҳида-алоҳида техник тарозида 0,001 г. аниқликда тортилади, кейин намуна томонлари ДАСТ (16483.1-84) шартларига кўра (узунлиги l, кўндаланг кесими а ва b) ўлчанади.
Ёғочнинг табиий нам ҳолатдаги ўртача зичлигини аниқ­лаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:


2-расм. Ёғоч намунани сувга чўктириб зичлигини аниқлаш.
1 - намуна, 2 - шиша цилиндр, 3 - сув.
г/см³,
бунда m – намунанинг табиий намликдаги массаси, г;
V - намунанинг табиий нам ҳолатдаги ҳажми, см³.
Топилган ўртача зичлик (ёғочнинг 12% ли стандарт намлиги эътиборга олинадиган оғирлиги) қуйидаги формуладан яна ҳисоблаб чиқилади:
₀₍₁₂₎ = _0(w)[1+0,01(1-К_V(ҳ))(12-W)]; г/см³,
бунда _0(w) – ёғочнинг табиий нам ҳолатдаги ўртача зичлиги, г/см³; К_V(ҳ) – ҳажмий қисқариш коэфициенти, % ҳисобида; W – текширилган намунанинг намлиги, % ҳисобида.
Аниқлангаи зичликларнинг ўртача арифметик қиймати, ёғочнинг ўртача зичлиги бўлади, натижалари 3-жадвалга ёзилади.
б) ёғоч намунани сувга чўктириш йўли билан унинг ўртача зичлигини аниқлаш.
Бу усул ёғочнинг ўртача зичлигини аниқлашда энг оддий ва тез бажариладиган усулдир. Лекин бу тахминийдир. Қурутгичда турғун вазнгача қуритилган ёки очиқ ҳавода қуритилиб, намлиги 12% га келтирилган ўлчами 9х1х1 дан то 25х4,5х4,5 см гача бўлган тўғри бурчакли призмалар арралаб олинади. Танлаб олинган намунанинг бўйи тенг 10 бўлакка бўлинади ва ҳар бир бўлагини сиёҳ ёки қалам билан чизиб қўйилади. Кейин намуна сувни шиммаслиги учун эриб турган шамга тезда ботириб олинади. Шам қотгандан кейин намуна шиша цилиндрдаги сувга тик қилиб туширилади. Бунда намунанинг маълум қисмигина сувга ботирилади (2-расм).
Намунанинг ўртача зичлиги сувга ботган қисмидан топилади. Намуна 0,55 чизиғигача ботган бўлса, унинг ўртача зичлиги 0,55 г/см³, агар 0,6 чизиғигача ботган бўлса, ўртача зичлиги 0,6 г/см³ ҳисобланади. Бу усул оддий бўлгани учун, амалда кўпроқ қўлланилади.
Иш натижалари қуйидаги 4-жадвалга ёзилади.
4-жадвал

Намуна­нинг номери (тури, жинси)	Намунанинг ўлчамлари, мм.			Намунанинг				Ўртача зичлик, 0, г/см^3
	қалин­лиги, а	эни, b	узун­лиги, l	ҳаж­ми, V, см^3	мас­саси, m, г	ҳажмий қисқариш коэффициенти КV(ҳ)	нам­лиги W, %
1 2 3