Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Услубий кўрсатма


Қурилиш қоришмалари ва уларнинг турлари. Қурилиш қоришмалари деб, боғловчи моддалар, сув ва майда тўлдиргич (қум) ларнинг тўғи танланган аралашмасининг қотиши натижасида олинган сунъий тош материалга айтилади.
Бу материалларнинг қотишга қадар аралашмаси қоришма аралашмаси деб аталади.
Зарур бўлган ҳолларда аралашмага турли қўшимчалар (минерал, юза-актив, химиявий ва бошқа) қўшилади. Ўзининг таркибига кўра қурилиш қоришмаси майда донадор бетон ҳисобланади ва у бетонга хос бўлган қонунларга асосан қотиш ҳусусиятига эга.
Қурилиш қоришмалари зичлиги, боғловчининг тури ва вазифасига қараб гуруҳларга бўлинади.
Қуруқ ҳолатдаги зичлигига кўра қоришмалар оғир - ўртача зичлиги 1500 кг/м³ ва бундан ортиқ ҳамда енгил - ўртача зичлиги 1500 кг/м³ дан кичик, қоришмаларга бўлинади.
Оғир қоришмалар учун тўлдиргич сифатида оғир кварц ёки бошқа қумлар ишлатилади. Енгил қоришмаларда эса пемзадан, туфдан, шлаклар, керамзит ва бошқа енгил ғовак материаллардан тайёрланган қумлар ишлатилади.
Боғловчи модданинг турига кўра қурилиш қоришмалари цементли – (боғловчи - портланцемент ёки унинг хиллари); оҳакли (боғловчи – ҳавода қотадиган ёки гидравлик оҳаклар); гипсли (боғловчи – қурилиш гипси, ангидритли боғловчилар) ва аралаш (цемент – оҳакли, цемент-лойли, оҳак-гипсли ва ҳ.к) қоришмаларга бўлинади.
Битта боғловчи асосида тайёрланган қоришмалар оддий, бир нечта боғловчилардан тайёрланган қоришмалар. аралаш ёки мураккаб қоришма деб аталади.
Ишлатилишига кўра қурилиш қоришмалари ғишт тошларни тэриш учун ишлатиладиган, совуқ ва пардоз учун ишлатиладиган ва алоҳида хусусиятга эга бўлган махсус қоришмаларга бўлинади.
Оддий қоришмалар учун боғловчи сифатида оҳак, гипс, потландцемент, пуццоланли портландцемент, шлакопортландцементлар ишлатилади. Гидравлик боғловчиларни тежаш ва қурилиш қоришмаларининг технологик хоссаларини яхшилаш учун аралаш боғловчилар ишлатилади.
Қоришма аралашмаларининг қулай тўшалиши учун уларга пластик қўшимчалар қўшилади.
Минерал пластик қўшимчалар сифатида лойсути ёки майда туйилган кукун кўринишидаги лойдан фойдаланилади. Бунлан ташқари майда туйилган гидравлик қўшимчалар - трепел, диатомит вулкан кули ва бошқалар ишлатилади.
Органик пластик қўшимчалар сифатида СДБ, милонафт, совунли сув (чиқинди сувлар) ва ҳ.к. ишлатилади. Қишки, совуқ шароитларда қўллаш учун мўлжалланган қоришмалар таркибига қотишни тезлаштирадиган ва сувнинг музлаш температурасини пасайтирадиган қўшимчалар (кальций хлориди, натрий, хлориди, поташ натрий нитрати ва бошқарлар) қўшилади.