Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Чақиқ тош (щебень) деб, катта ўлчамли тоғ жинслари ва суний тошлардан майдаланиб олинган, бўлакчаларининг ўлчамлари 5-70 мм бўлган сочулувчан материалга айтилади.
Тоғ шағаллари шакли ғадир-будир бўлганлиги учун цемент тоши билан яхши ёпишади. Бетон учун, кам силлиқланган майдароқ шаклга эга бўлган доналар бўлиши яхшироқ, силлиқ дўмалоқ шаклдаги тош доналарининг бўлиши эса мақсадга мувофиқ эмас. Япалоқ (пластинка) ва ингичка узун игнасимон тош доналарининг бўлиши ёмон ҳисобланади.
Бетон тайёрлаш учун одатда отилиб чиққан ёки чўкинди тоғ жинсларини майдаланишидан ҳосил бўлган майдаланган тошлардан фойдаланилади. Майдаланиш пайтида нафақат майдаланган тош доналари балки майда фракциялар – қум ва чанг ҳам ҳосил бўлади. Майдаланиш пайтида ҳосил бўлган тошларнинг куб ва тетроэдр шаклида бўлганлари энг сифатлиси ҳисобланади. Майдаланган тошлар сиртининг ғадир-будир бўлиши сабабли у цемент тоши билан мустаҳкам ёпишади, аммо бундай бетон қоришмаси кам ҳаракатчан бўлади.


Йирик тўлдирувчиларга қўйиладиган техник талаблар

ГОСТ 8267-93 (2003) «Қурилиш ишлари учун тоғ жинсларидан олинган чақиқ тош ва шағал. Техник талаблар»; ГОСТ 8269.0-97 «Қурилиш ишлари учун тоғ жинсларидан ва қурилиш ишлаб чиқариш чиқиндиларидан олинган чақиқтош ва шағал. Физик ва механик синаш усуллари»; ГОСТ 23735-79(2003) «Қурилиш ишлари учун қум-шағал аралашмаси. Техник талаблар», ГОСТ 7394-85 Темир йўллар учун шағалли ва қум-шағалли балласт. Техник талаблар» каби меъёрий ҳужжатларда кўрсатилган йирик тўлдирувчиларга қўйилган талаблар ва синаш усуллари ёрдамида амалга оширилади.

Техник талаблар бўйича чақиқтош ва шағал қуйидаги фракцияларга бўлинади:
5 дан 40 мм гача
10 дан 20 мм гача
40 мм дан 70 мм гача.

Чақиқтошнинг табиий донадорлиги

Ғалвир катагининг йириклиги, мм Д	Дмайда	0,5(Дмайда+ +Дйирик)	Дйирик	1,25 Дмайда
Ғалвирда қолган жами қолдиқ, оғирлигига кўра % ҳисобида	95-100	40-70	0-5	0

Чақиқтош ва шағал таркибида япалоқ (пластинка) ва ингичка узун игнасимон тош доналарининг миқдори (массаси) 15% дан осмаслиги лозим.

Бетон учун ишлатиладиган чақиқ тош ва шағал доналарининг мустаҳкамлиги бетон мустаҳкамлигидан 1,5-2 маротаба юқори бўлиши керак.
Чақиқтош ва шағал доналарининг ичида унча мустаҳкам бўлмаган бўш жинсларнинг миқдори массаси бўйича 10% дан ошмаслиги керак.