Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

 
5-тест.
Эсга олиш хотираси ҳажмини аниқлаш. Бунинг учун дафтарга 
томонлари 9 см ли квадрат чизилади ва у 9 та майда квадратга бўлинади 
(томонлар узунлиги - 3 см). 20 с давомида 30-расмдаги шаклларга қаралади, 
шундан сўнг хотирада қолгани бўйича дафтардаги бшў квадратларга 
чизилади.
 
 
30-расм. Эсга тушириш хотираси ҳажмини аниқлаш учун шакллар. 
 
Вазифа: 
Барча тестларни бажариб бўлгандан сўнг эслаб қолиш, сўзлар, 
рақамлар, матн, шаклларни таниш ва эсга туширишнинг ўртача 
унумдорлигининг фоизини ҳисобланг. Бунинг учун барча тадқиқотларнинг 
натижасини қўшиб бешга (5 та тест) бўлинг.
Натижаларни баҳоланг. 90-100 % - аъло; 70-90 % -жуда яхши; 50-70 % 
- яхши; 30-50 % - қониқарли; 10-30 % - ѐмон; 0-10 % - жуда ѐмон. 
 

---

47 
 
8-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ. Вегетатив асаб тизимининг 
тузилиши: симпатик, парасимпатик ва метасимпатик асаб тизими. 
Вегетатив рефлекс ѐйининг тузилиши. 
 
Ишнинг мақсади: 
вегетатив асаб тизимининг тузилиши ва унинг 
функцияси билан танишиш, ВАТнинг функционал ҳолатини баҳолаш 
методлари ўрганиш. 
Ишнинг режаси: 
1.
Вегетатив асаб тизимиинг турли бўлимларининг тузилиши ва 
функциялари билан танишиш.
2.
Симпатик асаб тизимини расмини чизиш. 
3.
Парасимпатик асаб тизимини расмини чизиш. 
4.
Соматик ва вегетатив рефлекслар ѐйининг схемасини чизиш. 
5.
Аксон рефлекс ѐки периферик рефлекс ѐйининг схемасини чизиш. 
Керакли жиҳозлар: 
кушетка, тонометр, секундомер. 
Вегетатив (автоном) асаб тизими (ВАТ) деб, нерв тизимининг ички 
органларнинг иши ва организм ички муҳитининг доимийлигини (гомеостаз) 
сақлайдиган қисмига айтилади. ВАТ симпатик, парасимпатик ва 
метасимпатик қисмларга бўлинади (31-расм).
Симпатик асаб тизими муҳит ўзгаришларига организмнинг 
ресурсларини жалб қилади. Парасимпатик автоном асаб системаси кечаѐтган 
физиологик жараѐнларни бошқаради, организм фаоллашган вақтида бузилган 
гомеостазни тиклайди. Метасимпатик асаб системаси ошқозон-ичак тракти, 
юрак мушакларининг фаоллигига бошқарувчи таъсир кўрсатади.
Кўплаб симпатик ва парасимпатик эфферент толалар, ҳамда 
метасимпатик асаб тизимининг ҳужайралари узлуксиз қўзғалган ҳолат - 
тонусда бўлади. Иккала система ҳам, бир-бирига антагонист ҳисобланиб, 
ҳаракатчан мувозанатда бўлади. САТ тонусининг устун бўлиши -
симпатикотония, парасимпатикники – ваготония дейилади.
Вегетатив асаб системаси ички органларнинг фаолиятини бошқаради, 
скелет мушакларининг моддалар алмашинувини оширади, уларни қон билан 
таъминланишини, ҳамда асаб марказларининг функционал ҳолатини
яхшилайди, соматик асаб тизимининг функцияларини (ташқи сигнални қабул 
қилиш, уларни қайта ишлаш, организмни ҳимоя қилиш, овқат излашга 
қаратилган ҳаракатланувчи фаолиятлари, одамда – маиший, меҳнат, спорт 
фаолияти ва б.) амалга ошишига ѐрдам беради.
Соматик асаб тизимида асаб таъсирлари катта тезликда узатилади 
(йўғон соматик толаларнинг қўзғалувчанлиги юқоридир ва ўтказиш тезлиги 
50–140 м/с). Ҳаракатланувчи аппаратларнинг айрим қисмларига соматик 
таъсирлар юқори танловчанлиги билан характерланади. ВАТ организмнинг 
ушбу реакцияларида, айниқса фавқулодда вазиятларда (стресс) қатнашади.

---

48