Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

. 
СН 
. 
NH
2 
. 
СН
2
.
СООН 
аспарагин кислота 
Углерод манбаи → СООН 
. 
СО 
. 
СН
2
.
СООН 
Оксалат-сирка кислота 
Виртанен фикрича, бактериялар кўп миқдорда азот ўзлаштирар экан, 
унинг бир қисми илдизлардан гидроксиламин ва оксалат-сирка кислота 
шаклида ажралиб чиқар экан. 
Молекуляр азотни симбиоз йўли билан тўплашда иштирок 
этадиган бошқа микроорганизмлар
. Дуккакдош ўсимликлардан ташқари, 
илдизи молекуляр азотни тўпловчи микроорганизмлар билан симбиоз ҳолда 
яшайдиган дарахт ва буталарнинг 200га яқин тури маълум. Булардан 
қандағоч (Аlnus) яхши ўрганилган. Бу дарахтнинг илдизларидаги 
туганакларда актиномицетлар бўлиб, улар атмосфера азотини ўзлаштиради. 
Rubiaceae оиласига мансуб Pavefta indica баргларида ғуддалар ҳосил бўлади, 
ғуддаларда туганак бактерияларга яқин бўлган ва атмосфера азотини тўплай 
оладиган Mycobacterium бактерияси топилган. Маҳаллий аҳоли бу 
ўсимликдан яшил ўғит сифатида фойдаланади. 
Тупроқда эркин ҳолда яшайдиган бактериялар томонидан
 
молекуляр азот тўпланиши
. Тупроқда туганак бактериялардан ташқари, 
атмосфера азотини тўплайдиган бошқа бактериялар ҳам учрайди. 
Виноградский (1893) махсус электив озиқ мухитида бактерияларни соф 
культурасини ажратиб олган. Электив озиқ муҳит тайёрлаш учун у озиқ 

---

127 
муҳитига глюкоза ва бошқа тузлар қўшади, лекин азотли тузлар қўшмайди. 
Шунинг учун бундай муҳитда фақат азотни ўзлаштира оладиган 
бактериялар яшаши мумкин Clost. pasterianum бўлади. Тажрибани анаэроб 
шароитда олиб боради ва азот тўпловчи бактериясини кашф этади (59-расм). 
Бу бактерия дуксимон шаклда, 3-4 мкм узунликда, эни 0,7-1,3мкм бўлиб, 
спора ҳосил қилади, танаси перитрих типда хивчинланган, ёш вақтида тез 
ҳаракатлана олади. 
Клостридиум озиқ сифатида асосан глюкозадан фойдаланади, лекин 
сахароза ва фруктозани ҳам ўзлаштира олади, крахмал ва целлюлозани 
мутлақо ўзлаштира олмайди. Ҳаёт учун зарур бўлган энергияни ёғ кислотали 
бижғиш процессидан олади: 
 
С
6
Н
12
О
6
→СН
3
СН
2