Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети биология-тупроқшунослик факуьтети

Тупроқ, сув қисмининг физикаси. Тупроқдаги сув турлари. Тупроқ сувининг ҳаракатчанлиги. Тупроқнинг нам сиғими. Тупроқ суви физикавий хоссаларининг деҳқончилик маданияти тасирида ўзгариши. Тупроқдаги сув хилларини ўрганиш усуллари. Тупроқнинг сув режими. Чўл зонаси тупроқларининг сув режими. Тоғ олди зонаси тупроқларининг сув режими. Чўл зонаси тупроқларининг сув режими. Тупроқ сув режимининг ирригацион типи ва унинг маданий ўсимликлар ривожланишига таъсири. Тупроқнинг сув ўтказувчанлигини ва уни аниқлаш. қурғоқчилик ва унга қарши кураш.
Тупроқ хавоси ва унинг хоссалари. Тупроқ ҳавоси ўзгаришининг тупроқ хоссалари ўсимликлар ривожланиши ва тупроқнинг бошқа хусусиятларига таъсири. Тупроқ ҳавосининг таркиби ва уни аниқлаш усуллари. Тупроқ ҳавоси билан атмосфера ҳавоси ўртасидаги алмашиниш.
Тупроқнинг иссиқлик хоссалари. Тупроқнинг иссиқлик манбалари. Альбедо, температура ва иссиқлик ўзгарувчанлик. Иссиқлик режими. Тупроқнинг иссиқлик хоссаси ва режими. Мульчалашнинг тупроқ иссиқлиги ва ҳаво режимига таъсири. Тупроқ иссиқлик режимини ғўза ривожланиш даврида ўзгариши.
Лаборатория машғулотларини ташкил этиш бўйича тавсия ва кўрсатмалар
Лаборатория ишлари ҳар бир талаба томонидан айрим айрим бажарилади. Бунда авваломбор талаба бажариладиган лаборатория ишининг назарий ва амалаий томонинин қисқача изоҳлаб беради. Сўнгра лаборатория ишининг бажарилиши давомида олинган натижаларни хулосалаб, ўз дафтарига ёзиб қўяди. Ушбу хулосалар ўқитувчи томонидан оғзаки мулоқот шаклида текширилади ва рейтинг баллари тизими асосида баҳоланади.

1. 
   Тупроқ намунасини физикавий анализларга тайёрлаш қоидалари ва гигроскопик намликни аниқлаш. Бунда талабалар тупроқ намунасини анализга тайёрлаш вақтида даладан олиб келинган тупроқ намуналаридан йирик тош, ўсимлик танаси ва илдизи қолдиқларини, кўзга кўринадиган томирларни ва ёт жинсмларни ажратишлари лозим. Лаборатория учун бу намуналарни 1 мм ли улчамли элакчалардан ўтказиб уларнинг табиий холдаги намлигини термостат усули билан аниқлаш мохиятини билишлари лозим.
   
2. 
   Тупроқ қаттиқ фазасининг солиштирма массасини аниқлаш (Пикнометр услубида) асосан маълум хажмдаги 4^о С дисстилланган сувни шу ҳажмдаги тупроқ массасини (грамм ҳисобида) солиштириш асосида олиб борилади.
   
3. 
   Тупроқ механик таркибини Качинский усули билан аниқлаш асосан унинг таркибидаги ҳар хил катта кичикликдаги механик заррачаларни сувли муҳитда (ҳар бир заррачанинг солиштирма оғирлигига монанд ҳолда) чўкишига асосланади.
   
4. 
   Тупроқ микроагрегат таркибини Н.А. Качинский услуби билан аниқлаш одатда механик таъсир (сувли муҳитда) қилиш йўли билан худди механик анализни бажариш услуби асосида олиб борилади.
   
5. 
   Тупроқнинг максимал гигроскопиклигини аниқлаш лаборатория шароитида 94 – 98 % ли нисбий намлик шароитида махсус эксикаторларда олиб борилади.
   
6. 
   Тупроқнинг дала, капилляр ва тўла (ДНС, КНС, ТНС) нам сиғимларини аниқлаш шиша ёки метал трубкаларда (баландлиги 40 - 50 см) тупроқ намуналарини тўлдириш ва уларни сувли муҳитда вертикал сақлаш асосида бажарилади.
   
7. 
   Структурали бўлакчаларни механик қаттиқлиги ва сувга чидамлигини аниқлаш одатда ҳар хил ўлчамдаги элакчалардан ўтказилган тупроқ агрегатларини сувда бўктириш ва уларни механик кучлар таъсирида эзилишига асосланган.
   
8. 
   Тупроқ ёпишқоқлигини аниқлаш асосан тупроқни механик таркибига боғлиқ ҳолда маълум намланиш даражасида ёт жисмларга ёпишишини ўрганишга асосланган.
   
9. 
   Тупроқ умумий ғоваклигини аниқлаш тупроқнинг солиштирма ва ҳажм массасини ўрганиш бўйича олинган маълумотлар асосида амалга оширилади.
   
10. 
    Тупроқдаги умумий сув, озуқа унсурлари ва сувда эрувчан тузлар жамғармасини ҳисоблаш одатда бу кўрсаткичларни фоиз ҳисобидаги миқдори, тупроқнинг ҳажм оғирлиги ва ҳисобланадиган қатламнинг қалинлигини билиш асосида амалга оширилади.