Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

 
 
 
10–мавзу. Хоразм, Қанғ, Даван, Юечжи–Кушон
ва Кушон давлатлари.
Режа
10.1
. Хоразм давлати. 
10.2
. Қанғ давлати. 
10.3
. Даван давлати. 
10.4
. Юечжи–Кушон ва Кушон давлатлари. 
 
10.1. Хоразм давлати. 
 
Хоразм воҳасини ўраб олган даштларда кўчманчи ва ярим 
кўчманчи чорвадор қабилалари истиқомат қилган. Улар Шарқий 
Каспийбўйи ва Оролбўйи оралиғидаги Қуйи Амударёнинг Каспий 
денгизига қўйилган Узбой ўзани соҳилларида ва Қуйи Сирдарёнинг 
эски ўзанлари (Инкардарё, Қувандарё) атрофларида жойлашган.
Чорвадорлар бу ҳудудларда жуда эрта пайдо бўлган. 
Адабиётларда мил. авв. IX–VIII асрларга оид чорвадорлар 
сардорлари ва оқсоқоллари дафн этилган Тагискен мақбалари 
“Авесто”да тилга олинган “тура” – турлар маданияти билан 

---

238 
қиёсланиб, Инкардарё ҳавзасида Қанғҳа вилоятининг маркази 
жойлашган деган фикр ўртага ташланди. Мил. авв. VIII – VII аср 
чегарасида Қуйи Сирдарё ҳудудидан келиб чиққан илк саклар Қуйи 
Амударёнинг сўл соҳил ерларида жойлашади, шунингдек, уларга 
қўшни даштларда массагетлар ёйилган. Кейинги даврларда Шарқий 
Оролбўйи ҳудудларида турли сак қабилалари: апасиак, сакаварка, 
аугасий ва тохарлар яшаган. Улар ва Хоразм воҳаси аҳоли ўртасида 
иқтисодий – маданий алоқалар ривожланган.
Ушбу мавзунинг тарихий жиҳатларини ўрганиш жараёнида 
талабалар қуйидаги ҳолатларга эътибор беришлари лозим: 
-
Хоразм мил. авв. V– IV аср чегараси ёки мил. авв. IV аср 
бошларида Аҳамонийлар давлати таркибидан чиқиб, мустақил 
давлат сифатида ривож топди; 
-
Хоразм Салавкийлар ва Юнон–Бақтрия давлатлари ҳамда 
Кушон салтанати таркибига кирмади; 
-
Хоразм Канғ давлатининг таркибий қисми ва унинг маркази 
бўлмаган; 
-
Хоразм тарихида Қанғ, Кангуй маданияти, даври ҳукм 
сурган деган қарашлар эскириб, илмий адабиётларда рад этилди. 
Антик даври Хоразм давлатининг бошқарув шакли подшо 
ҳокимиятидан иборат эди. Аррианнинг асарида Александр хузурига 
етиб келган Фарасман “хоразмликларнинг подшоси” деб аталган. 
Фарасман келиб чиққан сулоланинг номи фанда маълум эмас. Мил. 
авв. IV–III асрларга оид Хоразм тангалари топилмаган. Бу даврда 
Хоразм давлатининг ҳудудий чегаралари ва таъсир доираси 
Жанубий Оролбўйи, Ўрта Амударё ва Шарқий Каспийбўйи ерлари 
билан белгиланган. Эҳтимол, бу даврда Узбой орқали Каспий 
денгизига сув йўли хоразмликлар назоратида бўлган.

---

239