Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Биринчи қоида. Келтирилаѐтган далилларнинг кетма-кетлиги фикрнинг 
асослилиги даражасини белгилайди. Далил ва асосларнинг қуйидаги тартиби 
кўпроқ ишонтиради: кучли далиллар – ўрта далиллар – битта энг кучли 
далил. Кучсиз далиллардан иложи борича фойдаланмаслик керак, чунки улар 
фойдадан кўра, кўпроқ зиѐн етказади. Бунда далилнинг қуввати (кучли-
кучсизлиги) гапираѐтган одам нуқтаи назаридан эмас, балки тингловчи 
(қарор қабул қиладиган киши) нуқтаи назаридан белгиланишини эътибордан 

---

100 
қочирмаслик керак.
Иккинчи қоида. Сиз учун муҳим бўлган масала юзасидан 
суҳбатдошингиз ижобий қарорга келиши учун уни тилга олишдан олдин 
гапни иккита қисқа, суҳбатдош учун қийин бўлмаган масаладан бошланг. 
Учинчи қоида. Суҳбатдошни чорасиз ҳолатга туширманг. Унга ўз қадр-
қимматини, обрўсини сақлаб қолиш имкониятини беринг. Мағлубиятни у 
шармандалик сифатида қабул қилмасин. (Масалан, сизнинг таклифингиз ѐки 
фикрингиз суҳбатдошингизнинг ҳам бирон-бир эҳтиѐжини қондиришини, 
истагига мослигини кўрсатинг). 
Тўртинчи қоида. Далил ва асосларнинг ишонарлилиги ва таъсирчанлиги 
даражаси сўзлаѐтган кишининг имижи ва мавқеига кўп жиҳатдан боғлиқ. 
Юқори лавозим ѐки жамиятда тутган ўрни, масала бўйича мутасаддилиги, 
обрў-эътибори, жамоанинг ижобий фикри кишининг мавқеини ва у 
келтирган далилларнинг ишонарлилиги даражасини оширади.
Бешинчи қоида. Ўзингизни ерга урманг, ҳурматингизни сақланг, бунинг 
учун ўзингизга ишончни йўқотманг.
Олтинчи қоида. Суҳбатдошингизнинг мавқеини ерга урманг, чунки 
суҳбатдошга нисбатан намойиш этилган ҳурматсизлик, эътиборсизлик 
салбий муносабат уйғотади.
Еттинчи қоида. Биз ѐқтирган суҳбатдошимизнинг далилларига ижобий 
ѐндашамиз, ѐқтирмаган кишимизнинг далилларига эса танқидий муносабатда 
бўламиз. Шундай экан, суҳбатдошда ѐқимли таассурот уйғотишга интилиш 
керак. Ёқимли таассуротнинг уйғониши эса кўп омилларга боғлиқ: ҳурмат 
билдириш, тинглай билиш, нутқ саводи, тил равонлиги, ѐқимли хатти-
ҳаракатлар, ташқи кўриниш ва ҳ.к.
Саккизинчи қоида. Суҳбатдошнинг фикрини ўзгартиришни хоҳласангиз, 
гапни ўзингизни ундан ажратиб турувчи нарсалардан эмас, унинг нуқтаи 
назарида сизга маъқул бўлган жиҳатлардан бошланг. 
Тўққизинчи 
қоида. 
Суҳбатда 
ҳушѐрлигингизни 
кўрсатинг, 
суҳбатдошнинг руҳий ҳолатини тушунишга, фикрлаш йўналишини тасаввур 
этишга, ўзингизни унинг ўрнига қўйиб кўришга, унга ҳамдардлигингизни 
кўрсатишга ҳаракат қилинг.
Ўнинчи қоида. Суҳбатдошингизни тўғри тушуниш учун тинглашни 
ўрганинг. 
Ўн 
биринчи 
қоида. 
Суҳбатдошингизнинг 
фикрларини 
тўғри 
тушунаѐтганингизни текшириб туринг, бунинг учун вақти-вақти билан
зарурат 
бўлганда 
унинг 
фикрини 
такрорлаб, 
тўғри 
тушунган-
тушунмаганлигини сўранг. 
Ўн иккинчи қоида. Зиддиятга олиб келиши мумкин бўлган сўз ва 
ҳаракатлардан ўзингизни тийинг. 
Ўн учинчи қоида. Ўз мимикангиз, хатти-ҳаракатларингиз ва 
туришингизни назорат қилиб туринг. 

---

101 
Ўн тўртинчи қоида. Суҳбатдошингизнинг юз ифодаси, хатти-
ҳаракатлари, туриш ҳолатларини кузатиб боринг.