Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жисмоний маданият

ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Ҳар бир организмда турли даражада шаклланган куч, тезкорлик, чидамлилик, чаққонлик, тана бўғинлари ҳаракат чанлиги ва мускуллар эгилувчанлиги шаклланган бўлади. Уларни инсон жисмининг ҳаракат сифатлар деб аташ қабул қилинганлигини олдинги бобларда ўқидингиз.

Амалдаги мавжуд жисмоний тарбия тизимларига инсон жисмининг ҳаракат сифатларини тарбиялай олиши даражасига қараб унинг самарадорлигига баҳо берилмоқда.
Айнан шу сифатларини қандай намоён қила олиш даражасига қараб индивидга кучли(, чаққон(эпчил), тезкор ва ҳ.к.лар деб унинг жисмоний тайёргарлиги даражаси (бақувватлиги)га тавсиф берилмоқда. Қайд қилинган сифатлар ўзининг кўрсатгичларига эга, уларни ўлчаш мумкин. Улар жисмоний тайёргарлик кўрсаткичлари деб аталади ва кўрсат кичларнинг натижасига қараб индивиднинг ижодий меҳнатга ва ватан мудофаасига тайёрлиги аниқланади.
Масалан, индивид 100 кг оғирликдаги штангани елкага олиб, фақат 3 маротаба ўтириб тура олса, бошқаси шу вазн билан 5 маротабадан ортиқ ўтириб тура олиши мумкин. Машқни икки марта ортиқ бажарганлиги учун иккинчисининг куч сифати ривожланган деб баҳоланади. Кучлилик, тезкорлик ва бошқалар даражаси фақат организмнинг суяк, мускул ва бошқа аъзоларининг тўқималари, ҳужайралари ва ҳоказола рнинг ривожланганлигигагина боғлиқ бўлмай, индивиднинг маънавий-руҳий фазилатларини ривожланганлигига ҳам боғ лиқ. Шунинг учун ҳаракат сифатларини тарбиялаш маънавий-руҳий фазилатларни тарбиялаш иши билан чамбарчас боғлиқ ва тарбиянинг шу йўналишига восита бўлиб хизмат қилади.
Ҳаракат сифатларини тарбиялашга ва ривожлантиришга интилиш инсониятнинг азалий орзуси. Меҳнат қуроллари, ҳарбий анжом ва аслаҳаларни ишлата билишнинг самара дорлиги, табиат инсонга инъом этган ва уни тарбия жараёнида ривожлантириш мумкин бўлган жисмининг ҳаракат сифатлари, фазилатлари билан боғлиқ.
Жисмонан баркамол, ахлоқан пок, эстетик дидли, эътиқодли, садоқатли, техника илмининг замонавий асосларини пухта эгаллаган, ҳар тарафлама маънавий етук инсонни тарбиялаш давримизнинг асосий талаби бўлиб, улар мамлакат жисмоний тарбия тизимининг мақсади ва вазифала рини тўлдиради.
Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларида қабул қилинган “Соғлом авлод учун” давлат дастури концепцияси ўз аҳамиятини ҳозирги кунгача ҳам йўқотгани йўқ.
Хулоса қилиб шуни айтиш лозимки жисмоний тарбияни, хусусан, жисмоний сифатларни ривожлантиришни аҳамияти нинг юқорилиги ва унинг салмоғи тарбия жараёнида кўзга яққол ташланади. Чунки уларни ривожлантириш ўзаро узвийликни тақазо этади. Лекин спортнинг белгиланган маълум бир тури ҳаракат сифатларини қайсинисинидир нисбатан кучлироқ шакллантириш талабини қўяди. Бошқа сифатлар ҳам нисбатан ривожланади, лекин улар ёрдамчи, кўмакчи ҳаракат сифати ролини ўташи мумкин.
Масалан, спорт ўйинларидан баскетбол билан шуғулла ниш асосан чаққонлик, чидамлиликни ривожлантириш воси таси деб қаралса, чаққонлик – тезлиги, тезлик - чидам лилиги ёрдамчи, тўлдирувчи ҳаракат сифатлари тариқасида ривожла нади. Аслида спортнинг баскетбол тури асосан чидамлилик харакат сифатини тарбиялашнинг асосий воситасидир.
Оғир атлетикачиларда куч жисмоний сифати етакчи жисмоний сифат саналади. “Силтаб кўтариш” (ривок)ни кўп машқ қилиш эса тезкорликни ривожлантиради. Амалиётда бу машқлар орқали чидамлилик ва эгилувчанлик ҳам кўмакчи жисмоний сифат тарзида ривожланишини гувоҳимиз.
Ҳар қандай ҳаракат сифати бирор-бир конкрект ҳаракат вазифаси деб аталадиган вазифани ҳал қилишга қаратилади. Масалан, иложи борича баландроқ сакраш, тўпни илиб олиш, рақибни алдаб ўтиш, штангани кўтариш ва ҳ.к.лар.
Ҳаракат вазифасининг мураккаблиги, бир вақтда ва кетма-кет бажариладиган ҳаракатларнинг уйғунлигига бўлган талабларни юзага келтириб, ҳаракатлар координациясини тарбиялайди. Ҳаракат ёки жисмоний сифатларни табиялаш жараёни билан танишамиз


6.1. Куч ҳаракат сифати ва уни ривожлантириш услубиёти

Ташқи таъсир ёки қаршиликни енгиш учун ўз жисмимиз к у ч деб номланадиган сифатини намоён қилади.