Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жисмоний маданият

Идрок қилишниг сифати - кўришнинг ҳажми, кўриш доираси, кўриш орқали ҳаракатни баҳолаш, техник малакаларнинг ривожланиш даражаси, фикрлаш жараёнининг сифати, билим ва тажрибаларга боғлиқ бўлади.
Тактик вазифа, аввало, хаёлан, кейин эса амалий ҳал қили нади. Спортчи нима қилиши кераклигини жуда тез аниқлаши, ўз билимини малака ва қобилиятини баҳолай олиши керак.
Айрим спортчилар мусобақа ситуациясини идрок ва таҳлил қилишда билим ва тажрибаларнинг камлиги сабабли мантиқий фикрлашга боғлиқ бўлган тактик вазифаларни ҳал қилишда қийинчиликка дуч келадилар.


10.10. Спортчининг функционал, маънавий, психологик тайёргарлиги
Функционал тайёргарликнинг моҳияти катта жисмоний нагрузкалар орқали мураккаб ҳаётий шароитда ёки мусобақалашув муҳитида организмнинг функционал тузилмаларини мақсадга мувофиқ ривожлантириш, зарур бўлган даражадаги мускул ва руҳий зўр беришларга бардош бера олиши билан баҳоланади.
Функционал тайёргрлик жараёнига махсус тайёргарлик машқлари восита сифатида киритилади ва улар шуғул ланувчи организмига қуйидагича таъсир кўрсатиши мақ садга мувофиқ:
1. Асаб тизимининг функциясини такомиллаштириш. Марказий асаб тизимининг тайёргарлиги шу даражагача кўтарилши лозимки, у катта жисмоний ва руҳий зўр бериш ларга бардош бериши учун белгиланган даражадаги асаб қўзғалишларининг кучига эга бўлиши керак.
2. Организмнинг барча функцияларини, биринчи нав батда, бош мия томирларини вегетатив таъминла нишига, юрак қон томир ва нафас тизимини такомил лаштиришга, шунингдек, чиқариш органларига таъсир кўрсатади.
3. Анлизаторларнинг функцияларини яхшилаш, ривожлан тириш ва такомил­лаш­тириш­ни программалаш тирилади.
4. Жисмоний сифатларни янада тарбиялаш учун суяк мускул тизимининг ривожланишига таъсир кўрсатилади.
Ф у н к ц и о н а л тайёргарликнинг ш а к л л а р и:
1. Машғулотларда функционал тайёргарликка таъсир этувчи воситаларнинг барчасидан мукаммал фойдаланиш.
2. Функционал тайёргарликни йўлга қўйиш мақсадида бир бутун - яхлит машғулотларни ташкиллаш.
3. Машғулот циклларига соғломлаштириш тадбирлари (эрталабки гимнастика, сайрлар, туризм ва бошқалар)ни киритиш.
Функционал тайёргарликни амалга оширишда қуйидаги-ларга эътибор берилади:
а) уни амалга ошириш учун танлаб олинадиган воситалар (чўмилиш, бўшаш, ҳолсизланиш)га;
б) мияда қон айланишини бошқарувчи машқларга;
в) юқори мускул сезгиси, вестибуляр ва ҳаракат анализа торлари, нафас олиш ва юрак қон-томир тизимлари ва бош қаларни яхшиловчи машқларга.
Спортчини маънавий ва руҳий тайёрлаш. Спортчини маънавий тайёрлаш ўзининг педагогик моҳияти бўйича спорт фаолияти шароитида қўлланилишига қараб амалга оширила­диган ахлоқий ва иродавий тарбия жараёни ҳисобланади.
Спорт – кучли иродани талаб қиладиган машаққатли ва мураккаб фаолиятдир.
Кучли ирода, мақсади сари интилиш. Ташаббускорлик ва саботлилик фазилатларини тарбиялаш спортчини тайёрлаш нинг ажралмас қисмини ташкил қилади. Спортчини тарби ялаш жараёнида қуйидаги фазилатларини ривожлан-тириш зарур:
- халқи, миллати манфаатларига садоқат, ижтимоий ва давлат ишини ўз шахсий ишидан юқори қўйишга интилиш, меҳнат ва Ватанни ҳимоя қилиш масъулияти, ижодий меҳнатга доимий тайёр бўлиш мақсадида ўз соғлиги тўғрисида мунтазам ғамхўрлик қилиш малакасига эгалик;
- ижтимоий мулкка тежамли бўлиш;
- жамоанинг амалий фаолиятида актив қатнашиш, спорт маҳоратини доимий ошириш, ҳаётий фаолияти давомидаги ҳатти-ҳаракати учун жамоа олдида жавобгарликни ҳис қилиш, шуҳратпарастликка берилмаслик, бефарқлик касалликларига мубтало бўлмаслик;
- мамлакатнинг барча халқлари билан дўстлик, ўзида интернационализм муносабатларини шакллантириш, мустаҳ камлаш, халқаро учрашувлар жараёнида ирқий ажратиш ларга ва миллий хурофотларга нисбатан ўз фикрига эга бўлиш, тинчлик, демократия ва тараққиёт душманларига қарши муросасиз курашиш.
Спортчиларининг юқори ахлоқий фазилатлари меҳнат, турли ҳаётий фаолиятлардаги хатти-ҳаракатлари, муома ласида шаклланади ва спорт этикасининг шаклланишида манба бўлиб хизмат қилади.