Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Электр токи таъсиридан шикастланган одамга ѐрдам беришд
а энг
аввало уни кучли электр токи чангалидан қутқариш зарур. Тезда рубильникни 
ток манбаидан ажратиш, электр пробкаларини чиқариш, симни олиб ташлаш 
шарт. Чунки, айни пайтда шикастланган одамнинг ўзи электр ўтказгич бўлиб 
тургани, унга резина қўлқоп кийгандан кейингина тегиш мумкинлигини асло 
унутмаслик, баданига тегиб турган токли симни қуруқ ѐғоч билан олиб ташлаш 
зарур. Кейин шикастланган одамнинг бўйнини бўғиб турган, чиқиб турган 
кийим ѐқалари ечилади, камари бўшатилади. Шундан кейингина тегишли, 
зарур тиббий ѐрдам кўрсатишга киришилади. 
 

---

248 
Қон кетишида, шикастланишда травматик шокда, эзилиш ва 
бошқаларда биринчи тиббий ѐрдам 
Қон кетишида, шикастланишда, травматик шокда ва эзилишда биринчи 
тиббий ѐрдам кўрсатишнинг бир неча хил турлари маважуд. 
Булардан:
қон кетиш (оқиш), 
жароҳатларнинг бевосита ҳаѐтга хавф 
солувчи энг хатарли асоратларидан биридир. Қон кетиши (оқиши) деганда, 
шикастланган томирлардан ташқарига қон чиқиб туриши (оқиши) тушунилади. 
Бундай ҳолат бирламчи ѐки иккиламчи бўлиши мумкин. Томирлар 
шикастланганидан кейин ўша заҳотиѐқ қон оқа бошлаши 
бирламчи қон кетиши
дейилса, орадан бир мунча вақт ўтгач, қон кета бошлаши 
иккиламчи қон 
кетиши
 
дейилади.
 
Шикастланган томирларнинг турига қараб, артерия, вена, 
майда қон томирлари – капиллярлардан қон кетиши мумкин. Шунингдек, 
паренхиматоз қон кетиши ҳам тафовут қилинади. 
Артериялардан қон кетиши ўта хавфлидир. Чунки, бунда қисқа вақт 
ичичда организмдан кўп қон оқиб чиқади. Артериялардан қон кетиши, 
чиқаѐтган қоннинг аввало, қизил, қирмизи рангда бўлиши, унинг худди 
фавворадай катта куч ва зарб билан ташқарига отилиши билан белгиланади. 
Веналардан қон кетганда артериядан фарқли ўлароқ, ранги бирмунча тўқроқ 
бўлиб, қон секинлик билан узлуксиз оқиб туради. Капиллярлардан қон кетиши
тери, тери ости тўқимаси ва мушаклардаги майда – майда томирларнинг 
зарарланганида учрайди. Капиллярлардан аста-секинлик билан қон сизиб 
чиққанида, жароҳат юзаси қип – қизил бўлиб, тобора кенгайиб боради. 
Паренхиматоз қон кетиши ички аъзолар: жигар, талоқ, буйрак, ўпка 
зарарланганида қайд этилади. 
Бу ҳолат ҳам ўз навбатида инсон ҳаѐти учун ниҳоятда хатарли 
ҳисобланади. 
Қон кетиши ички ва ташқи бўлиши мумкин. Ташқи қон кетишида тери 
қопламлари ва кўзга кўриниб турган шиллиқ пардаларидаги жароҳат орқали 
ѐки бўшлиқлардан ташқарига қон чиқиб, оқиб туради. 
Ички қон кетишида тўқималар, аъзолар ѐки бўшлиқлар ичи қонга тўла 
бошлайди. Тўқималарга қуйилган қон уларнинг орасига сингиб, уни шишириб, 
кенгайтириб юборади. Инфильтрат ѐки қонталаш пайдо бўлади. Қон тўқималар 
ичига бир текис сингмай, уларни бир четга суриб қўйиши туфайли атрофи қон 
билан чекланган бўшлиқ юзага келса, буни гематома дейилади. 
Шикастланган одамнинг, айниқса, бир йўла ҳар хил шикастларга дучор 
бўлган одамнинг бирданига 1-2 литр миқдорида қон йўқотиши унинг ўлими 
билан ҳам тугаши мумкин.