Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

n
j
i
j
ij
i
Y
X
a
X
1
кузатиш имкониятини беради. n тармоқдан иборат бўлган, очиқ 
статистик иқтисодий тизим қуйидагича тасвирланиши мумкин: 
XiқΣXij+Yi, i,jқ1,2…n, (1) бу ерда 
Xi-i-инчи тармоқнинг ялпи ишлаб чиқарилиши. 
Xij – j-инчи тармоқнинг ишлаб чиқарилишига харажат 
қилинган, i-инчи тармоқнинг маҳсулотлар миқдори.
Yi – истеъмолчиларнинг фойдаланган i-инчи тармоқнинг 
маҳсулотлар миқдори. Агар бир нечта соддалаштирадиган 
эҳтимолларни қабул қилсак: 
1)
ҳар бир маҳсулот гуруҳи ягона тармоқда ишлаб 
чиқарилади; 
2)
харажатларни кўпайтирувчи ва қисқартирувчи ташқи 
омиллар мавжуд эмас; 
3)
ҳар бир маҳсулот учун ягона ишлаб чиқариш жараёни 
бўлиб, у маҳсулотнинг ўзаро ўрнини босишни мустасно этади. 
Шунда (3)дан Xijқaij келиб чиқади. Бу ерда aij – j-инчи 
маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун харажат қилинадиган 
i-инчи маҳсулот миқдорини аниқлаб берадиган технологик 
коэффициент. Xi-j-инчи тармоқнинг ишлаб чиқариши. 
Унда (I) формуласи қуйидагича ўзгартирилиши мумкин: 
Ёки матрица кўринишида
ХқAX+Y 
(3)
(3)га 
Х
га нисбатан ечаётганда, 
Xқ(I-A)*Y 
(4)
(4) формула 
Y 
якуний истеъмолнинг вектор аҳамиятининг 
берилган прогнози ва 
(I-A)
матрицанинг тузилмавий 
коэффицентлари асосида якуний ҳамда оралиқ истеъмолни 
таъминлаш зарур бўлган ялпи ишлаб чиқариш ҳажммини топиш 
имконини беради. 
Эконометрик моделлар орасида 2 хил турини ажратиш 
мумкин: оддий ва қўшма тенгламалар тизими билан. 
Биринчилар умуммиллий ва минтақавий ўзгарувчиларни 
боғловчи регрессив тенгламалардан ташкил топади. 
Қўшма тенгламалар тизимга эга бўлган моделларда ички 
ўзгарувчили моделлар ва алоҳида тенгламалар орасидаги 
принципиал алоқалар ҳисобга олинган. Минтақавий таҳлилнинг 

---

180 
кўриб чиқилган моделлари минтақанинг иқтисодий ўсишини 
прогнозлаш учун мўлжалланган бўлиб, улар айнан иқтисодий 
ўсиш муаммолари ва имкониятлари нуқтаи назаридан 
минтақавий қарорлар баҳосини беради. 
Аммо минтақаларнинг ижтимоий-иқтисодий қарорларнинг 
кўп режали баҳосини тузилиши, қарорларни қабул қилиш ва 
амалга ошириш жараёнида қатнашувчилар манфаатларининг 
келишуви нуқтаи назаридан уларни баҳолаш зарурлигини ва 
имкониятларини, бу қарорларнинг минтақадаги ижтимоий-
иқтисодий ва экологик ҳолатларга таъсирини кўзда тутади. 
Амалиётда бундай келишувни фақатгина минтақанинг 
иқтисодий-ижтимоий тизимининг фаолиятини амалга оширувчи 
модуллар тизими таъминлаши мумкин. Бундай тизимларни 
ишлаб чиқиш бизнинг мамлакатимиз ва хорижда ҳам олиб 
борилмоқда. 
16.4. Ўзбекистонда минтақалар 
ривожланишининг аҳволи ва прогнозли баҳолаш. 
Ўзбекистон минтақалардаги иқтисодий кризис 
шароитларида ишлаб чиқариш жараёнининг амалга оширилиши 
тобора ёмонлашиб борарди ва қуйидагиларда намаён бўларди: 
1)
федерация субъетларининг нафақат ресурс балки товар 
бозорларини ўз ичига олувчи минтақавий хўжаликларнинг 
аҳамиятли механизацияси бўлиб ўтарди. 
2)
Ўзбекистонга кирувчи минтақаларининг саноат ва 
ижтимоий ривожланиш темпларининг дифференциацияси ошиб 
борарди. 
Бу ҳолатларнинг асосий иқтисодий сабаблари давлат 
томонидан ўтказилаётган макроиқтисодий сиёсат билан 
белгиланган. Айниқса, ташқи иқтисодий фаолият соҳасида 
Ўзбекистонда маҳсулотга ихтисослашган минтақаларнинг 
қуйидаги турларини ажратиш мумкин: