Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

Y
қ
а
0
+а
1
x
1
 
Бу ерда: у - аҳоли жон бошига йиллик кимёвий тозалаш 
ҳажми; 
а
0
а
1 – 
тенглама параметирлари; 
X
1 – 
аҳоли жон бошига йиллик даромад, минг сўмда. 

---

149 
Жон бошига йиллик даромдни ва модел параметри 
прогнозини билиш орқали прогнозлаш давридаги изланаётган 
хизмат кўрсатиш ҳажмини аниқлаш мумкин.
Кўп омилли моделлар янада мураккаброқдир. Икки 
омилли моделни мисол келтирамиз. 
Фараз қилайлик, кимёвий тозалаш хизматига бўлган 
талаб ҳажмининг ўсишини Х
1 
кўрсаткич орқали, жон бошига 
кийим-кечак, 
трикотаж 
маҳсулотларининг 
товар 
айрибошлашини (сўмларда) ва аҳолининг умумий сонига 
нисбатан маълум ёшдаги яшовчилар нисбий вазнининг (х
2
) ўсиш 
прогнозини аниқлаш лозим бўлсин. 
Аввало х
1
ва х
2
лардаги бо\лиқликни аниқлаш, мезонлар 
аосида 
танлашнинг 
ҳаққонийлигини 
баҳолаш, 
кўриб 
чиқилаётган катталикларнинг ўзаро бо\лиқлиги даражасини 
аниқлаган ҳолда прогнозини олиш лозим. 
Чизиқли бо\ланишлар коэффициентлари қийматларини 
эътиборда тутиб тенгламани энг кичик квадратлар усулида 
аниқлаймиз. 
Натижада модел қуйидаги кўринишга келади. 
Уқ6,18-0,23х
1
+0,64х
2 
Сўнгра чизиқли бо\ланишлар ва моделнинг адекватлиги 
мавжудлигини маълум мезонлар орқали аниқлаймиз. Таҳлил 
чизиқли бўлмаган бо\ланиш мавжудлигини кўрсатади. 
Фараз қиламиз бо\ланиш босқичли характерга эга: 
2
2
1
1
0
а
а
а
х
х
е
У

Олинган моделни янада қулай кўринишга ўзгартириб,
Уқ-1,045+2,073х
1
+2,671х
2
тенглигини оламиз. 
12.4.Олий мактабни битирувчи 
мутахассисларни прогнозлаш 
Со\лиқни сақлаш прогнозини ишлаб чиқишда норматив 
турдаги моделни қўллаш мақсадга мувофиқ. Со\лиқни сақлашни 
прогнозлаш учун асосий даража ҳудуддаги аҳоли сонини ва 

---

150 
аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш меъёрлари прогнозини 
аниқловчи тенглама ҳисобланади. 
Тиббий хизмат кўрсатиш даражасини характерловчи 
асосий кўрсаткичлар қуйидагича: касалхоналардаги ўринлар 
сони; врачлик лавозимлари сони, аҳоли орасида тиббий 
муасссасаларга ташриф буюрувчилари сони, дорихоналар сони, 
дам олиш муассасаларининг ривожланганлиги. 
Масалан, 
аҳолининг 
тиббиёт 
кадрлари 
билан 
таъминланганлиги прогноз қийматини аниқлаш керак бўлсин. 
Буни мураккаб бўлмаган йўл билан ҳал этиш мумкин. 
1.Аҳоли сонининг прогнозини ва 1 минг ёки 10 минг 
кишига меъёрлар асосида тў\ри келадиган врачлар сони 
(шунингдек, йиллар ва мутахассислар бўйича) прогнозини 
аниқлаш. 
2.Мавжуд иқтисодий-математик моделларни қўллаш 
орқали. 
Дорихоналрнинг сони амалдаги меъёрлар асосида 
мамлакат миқёсида 9 минг кишига 1 дорихона, шаҳарлардан 7 
минг кишига 1 дорихона, қишлоқ жойларида ва аҳоли яшаш 
пунктларида ҳам шаҳарларда
10-50 минг аҳолига 1-10 минг киши
50-100 минг 1-12 минг киши 
100-500
1-13 
1млн. ва ундан ортиқ 1-20 минг киши 
Шунингдек, бу ерда меъёрларни билишимиз ҳам 
зарурийдир. 
Маданиятни 
тараққий 
эттириш 
прогнозлари 
ва 
дастурларида маданий- маърифий муассасаларни (клублар, 
кутубхоналар, маданият уйлари ва бошқалар) ривожлантириш 
масаласи қўйилади. 
Бошлан\ич қийматлар қуйидагича: 

маданий 
муассасалар 
билан 
аҳолининг 
таъминланганлиги; 

шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг ўсиш сони;

шаҳарлар сонининг ўсиши; 

маданий муассасаларнинг моддий базаси ҳолати ва 
улардан фойдаланиш даражаси. 

---

151 
Таъминланганлик меъёрлари, яъни сақланаётган ҳар минг 
бо\ ёки 1 кутубхонага 700 киши, 1 клуб учун 1000 киши, 
шунингдек, шаҳар аҳолиси сонига нисбатан хиёбонлар (бо\лар) 
ва бошқалар ҳисобига кўра прогноз амалга оширилади. 
Нашр маҳсулотларининг чиқарилиши сони, ўқув 
юртлари, кутубхоналар талабларига ва бошқаларга кўра, қо\оз 
ресурслари ҳамда нашриётларнинг қувватини ҳисобга олган 
ҳолда амалга оширилади. 
Бу ерда ишлаб чиқариш харажатларини камайтирувчи ва 
айни вақтда аҳолининг нашр маҳсулотларига бўлган талабини 
қониқтирувчи моделни қўллаш мумкин: 
P
i
-максимал маҳсулотдаги тайёр харажатлар; 
X
i
-i турдаги маҳсулотнинг ишлаб чиқариш ҳажми; 
1.a
ij
- турдаги қо\ознинг ҳар бир маҳсулот учун 
саЎзбекистони; 
B-i маҳсулотга бўлган талаб 
x
i

0