Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги хамидов мухамадхан

 
3. ЕРЛАРНИНГ МЕЛИОРАТИВ ҲОЛАТИНИ ЯХШИЛАШ, ШЎР 
ЮВИШНИ ТАШКИЛ ЭТИШ 
Тупроқнинг шўрланиш сабаблари ва турлари; 
Бу ҳолат қишлоқ хўжалиги экинлари етиштириладиган майдонларни ишга 
яроқсиз қилиб қўяди. 
Унинг асосий сабаблари қуйидагилар ҳисобланади:
I.
 
Табиий омиллар: 
1.
 
 Ёғин
(қор ва ѐмғир). Ёғадиган ѐғин миқдорининг умумий буғланиш 
миқдоридан кўплиги (
1
). Бу шароитда тупроқлар ортиқча намиқади ва 

---

67 
ботқоқланади, аммо шўрланмайди, чунки кирим сувлари таркибида сувда 
эрийдиган тузлар деярли бўлмайди. 
2. Геоморфологик шароитлар
– ернинг рельефи. Бу ўринда ортиқча 
намиққан, ботқоқланган ва шўрланган ерлар бўлиб, табиий зовурланмаган 
нишабсиз ерлар ҳисобланади.
3. Гидрологик шароитлар
– маълум бир майдонларни ер усти (дарѐ, кўл) 
сувлари билан босиши. Бу ҳолда ер усти сувлари билан қопланган майдон 
ортиқча намиқади ва ботқоқланади, агар сув таркибида туз миқдори кўп бўлса, 
бу ерлар шўрланиши ҳам мумкин. 
4. Гидрогеологик шароитлар
– сизот сувларининг ер остидаги ҳаракати 
Табиий 
омилларга, 
юқоридаги 
омиллардан 
ташқари, 
тупроқнинг 
механик 
таркиби, 
литологик қирқим таркиби 
ва ўсимлик ҳам мисол 
бўлади. Чунки, тупроқнинг 
ортиқча намиқишига, 
ботқоқланишига 
ва 
шўрланишига 
бу 
омилларнинг ҳам алоқаси 
бор. Механик таркиби оғир тупроқлар, сув ўтказувчанлиги ѐмон тупроқ 
қатламлари кўпроқ ортиқча намиқади ва шўрланади (6-расм). Ернинг юза 
қатламида ўсимликнинг бор-йўқлиги ҳам ер усти сувларининг оқишига ва 
тупроқ сувларининг буғланишига катта таъсир кўрсатади. 
Юқорида қайд қилганимиздек, тупроқнинг шўрланиши ер усти ва ер ости 
сувларининг ҳаракати (геоморфологик жараѐнлар) натижасида вужудга келар 
экан. Бундан ташқари, тупроқларнинг шўрланишига тузли тоғ жинсларининг 
шамол натижасида кўчиши ва туз тошларининг очиқликка чиқиб қолиши ҳам 
сабаб бўлади. 
6-расм. Ерларнинг шўрланиши 

---

68 
Бирламчи шўрланиш деб, тупроқнинг табиий жараѐнлар натижасида 
шўрланишига айтилади.