Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «электр техникаси, электр механикаси ва электр технологияси»

Ўзгарувчан ток машиналарининг чўлғамлари ва уларнинг турлари.

Ўзгарувчан ток машиналари бир қатламли ва икки қатламли чўлғамларга бўлинади. Ишлаб чиқарилаётган ўзгарувчан ток машиналарида асосан икки қатламли чўлғамлар қўлланилади. Икки қатламли чўлғамларда, ўзгармас ток машиналарининг якор чўлғамларига ўхшаш ғалтакларининг томонлари, пазларда икки қаватли жойлашган бўлиб, ғалтакнинг бир томони бир пазда юқори қатламда жойлашган бўлса иккинчи томони бошқа пазда пастки қатламда жойлашади. Икки қатламли чўлғамларнинг кўп қўлланилиши уларни бир қатламли чўлғамларга нисбатан:1) чўлғамнинг қадамини хохлаган тиш бўлинмаларга қисқартириш мумкинлиги чўлғамни тайёрлашда материалнинг оз сарфланиши; 2) Чўлғамларнинг ғалтакларини шаклларини бир хиллиги, бу чўлғамни тайёрлашни анча енгиллаштиради; 3) Ғалтакларнинг паздан ташқарисидаги қисмларининг оддийлиги каби афзалликлари бор. Икки қатламли чўлғамлар бир хил электромагнит жараёнлар бўлиб ўтадиган сиртмоқсимон ва тўлқинсимон чўлғамларга бўлинади.

w_c=1 w_c=2 w_c=1 w_c=2

Сиртмоқсимон тўлқинсимон
Расм-2.2 Сиртмоқсимон ва тўлқинсимон чўлғамларнинг секциялари

Асосан сиртмоқсимон чўлғамлар қўлланилади, тўлқинсимон чўлғамлар эса ғалтакнинг ўрамлар сони w_z=1 бўлган ҳолларда қўлланилади.

Фаза ва қутб ўзакларига бутун пазлар сони тўғри келадиган сиртмоқсимон чўлғамлар

Мисол тариқасида пазлар сони z=24 ва қутблар сони 2p=4 бўлган сиртмоқсимон чўлғамни тайёрлаш тартибини кўриб чиқамиз.

Ғалтаклар гурухидаги ғалтаклар сони
(2.25)

Расм-2.3. Уч фазали икки қатламли сиртмоқсимон чўлғамнинг ёйилган схемаси.

тишлар бўлинмалари билан ифодаланган қутб бўлинмаси

(2.26)
Чўлғамнинг қадамини у=5 тишлар бўлинмасига тенг деб қабул қиламиз у холда чўлғамнинг нисбий қадами.
(2.27)
Фаза зонаси α=60⁰ бўлган z=24, 2p=4, q=2 сиртмоқсимон ёйилган чўлғамнинг схемаси 2.3 расмда қелтирилган. Агар А фазаси учун 1 ва 2 пазларни В фазаси учун 1+4=5 ва 2+4=6 пазларни, С фаза учун 5+4=9 ва 6+4=10 пазларни ҳисобласак, у холда худди шундай бошқа пазларни ҳам тақсимлаб чўлғамнинг ёйилган схемасини чизамиз