Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «электр техникаси, электр механикаси ва электр технологияси»

Уч фазали бир қатламли чўлғамлар

К онцентрик чўлғамлар концентрик ғалтаклардан иборат бўлиб, ғалтаклар гурухининг сони машинанинг жуфт қутблар сонига тенг бўлади: Бундай чўлғамларда пазнинг фазаларга тақсимланиши икки қатламли чўлғамларникига ўхшаш бўлади. Концентрик чўлғамларнинг ғалтакларининг паздан ташқарисидаги қисмлари хар хил бўлганлиги сабабли, бу ғалтаклар ток бўйича бир хил юкланмайди.

Шаблон кўринишидаги чўлғамларнинг барча ғалтакларининг кенглиги ва шакли бир хил бўлади, чунки бу ғалтаклар битта шаблон ёрдамида тайёрланади. Ғалтакларни пазларга жойлаштиришни осонлаштириш учун ғалтаклар трапеция шаклида тайёрланади. Шаблон чўлғамлар қуйидаги кўринишларда:

1) оддий шаблон чўлғам; 2) «жамланмаган» шаблон чўлғам; 3) Цеп кўринишдаги чўлғам тайёрланади
Оддий шаблон чўлғамининг ғалтакларини қадами тўла y= бўлади ва қутб бўлинмасидаги пазлар сони бутун сонга тенг бўлади.
Фазалар сони учга тенг бўлмаган чўлғамлар

Бир фазали чўлғамлар фаза зонаси α=120⁰ га тенг қилиб яъни умумий пазлар сони 2/3 қисмига чўлғам жойлаштирилади. Бундай чўлғамни уч фазали чўлғамдан битта фазасини чиқариб ташлаб қолган иккитасини охирларини бирга улаб ҳосил қилиш мумкин, чўлғамнинг

очиқ учларига кучланиш берилади.
И
Расм -2.5 Шаблон чўлғамининг секцияси


кки фазали чўлғамларнинг фазалари 90⁰ га силжиган кўринишда тайёрланади. Икки фазали чўлғамлар кўпинча фақат турли автоматик бошқариш тизимларида қўлланиладиган микромашиналарда қўлланмоқда. Бундай чўлғамларда э.ю.к.нинг учинчи гармоникасини таъсирини ҳисобга олиш керак бўлади, чунки бу э.ю.к. машинанинг ишига кучли таъсир кўрсатиши мумкин.
Қисқа туташган роторли асинхрон машиналарининг ротор чўлғамлари қисқа тўташтирилган бўлиб, қушни пазларда жойлашган стерженларда магнит майдоннинг асосий гармоникаси таъсирида индукцияланган ток ва э.ю.к.лар бир биридан
(2.28)
бурчакга силжиган бўлади.
Қисқа туташган роторли асинхрон машиналарни ҳисоблашда хар бир стержен алохида фазани ташкил этади деб ҳисобланади, яъни m=z. Қисқа туташган чўлғамнинг э.ю.к. си ҳисоблашда ўтган мавзуларда келтирилган формулаларда w=1/2 га тенг деб қабул қилиш керак.