Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети психология тарихи

ЎЗБЕКИСТОНДА ПСИХОЛОГИЯ ФАНИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ТАБИИЙ ИЛМИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ



Рус психофизиология мактаби
Сеченов Иван Михайлович (1829 – 1905); рус табиатшуноси, “рус физиологиясининг отаси”, Россияда материалистик психологиянинг асосчиси.
1863 йилда “Бош мия рефлекслари” асарида у бош мия экспериментал тадқиқотлари натижаси сифатида тирик мавжудотлар хулқи ҳақидаги таълимотнинг асосий қоидаларини эълон қилди. И. М. Сеченов томонидан марказий тормозланиш аниқланиб, бу факт кейинчалик қўзғолиш ва тормозланиш динамикаси ҳақидаги таълимотнинг яратилишига асос бўлди. Марказий тормозланиш тушунчаси интериоризация тушунчасининг шаклланишига туртки берди. И. М. Сеченов субъектнинг ташқи фаолиятида юзага келадиган ақлий операциялар тормозланиш механизма ёрдамида ички психик фаолиятга айлантирилади, яъни интериоризация қилинади, деб ҳисоблаган.
И. М. Сеченов инсон хулқи қурилишининг асосий принципи ҳаракатларни сигнал ролини ўйнайдиган ҳиссий сезгирлик билан мувофиқлаштиришдан иборат, деб ҳисоблаган. Ҳиссий сезгирлик деганда, И. М. Сеченов ташқи муҳитда хулқни бошқарувчи сигналларнинг бир кўриниши сифатида нерв марказларининг қўзғовчиларга ўзаро мутаносиб жавоб беришини тушунган.
Павлов Иван Петрович (1849 – 1936); рус физиологи, олий нерв фаолияти ҳақидаги таълимот муаллифи. И. П. Павлов И. М. Сеченов ғояларини изчил ривожлантириб, шундай хулосага келдики, психик фаолиятнинг асосида катта мия ярим шарлар марказларида содир бўладиган физиологик жараёнлар ётади. И. П. Павловнинг фикрича, субъект хулқининг асосий акти шартли рефлекс бўлиб, у организмга ҳаёт фаолиятининг янги шароитларига мослашишга имкон беради. Шартли рефлекс билан бир қаторда И. П. Павлов томонидан рефлексларнинг: 1) ориентировка; 2) мақсадлар; 3) эркинликлар каби категориялари тадқиқ қилинган.
И. П. Павлов иккита сигнал системаси мавжудлиги ҳақидаги гипотезани экспериментал йўл билан исбот қилди.
1897 йили И. П. Павлов илмий жамиятда мунозарага сабаб бўлган “Асосий овқат хазм қилиш безлари иши ҳақида маърузалар” номли монографиясини эълон қилди. 1904 йили овқат хазм қилиш механизмлари соҳасидаги ишлари учун И. П. Павлов Нобел мукофотини олди.