Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

2. Юзаларни бўяшга тайёрлаш

Юзаларни тайёрлаш ва бўяш ишлари муаййян технологик жараёнларини ўз ичига олади: технологик жараёнлар эса ишнинг қаерда (бино ичида еки ташҚарисида) бажарилишига ишлатиладиган лак бўёқли ва юқори сифатли қилиб берилишига боғлиқ.

Тозалаш деганда, чанг, тўзон, Қоришма оқиб тушган ва томган чўткалар, латта билан артиш ёки жойларни металл штапеллар, қиргичлар билан қириш ёки металл механизмлар ёрдамида тозалаш кўзда тутилади.
Пардозланадиган юза намлиги сувоҚ еки бетон бўлса 8%, агар юза ёғоч бўлса 12% дан ошмаслиги зарур.
Бажариладиган жараенлар кетма кетлиги ва улар таркиби пардозланадиган юза сифатига боғлиқ ъар қандай бўлишидан қатoий назар юза олиндан қоришма сачраган бўлаклар, чанг, занг, лой ва ёғ доғларидан тозаланиши зарур. Юзаларни ёғоч ёки пемза ёрдамида ишҚалаб чиқилади, бунинг натижасида яхши ёпишмаган қумлар тушуриб юборилади. ИшҚалаш давомида очилиб Қолган ериҚларни энини камида 2 математические модели ўйиҚ хосил Қилиниб, у ериҚлар ораси паста билан тўлдирилиб юборилади. Металл юзалар занги металл чўтка ва наждак Қоғоз ердамида тозаланади.
Грунтлаш – тозаланган юзаларга грунт суртишдан иборат: бунда юзалар текисланади ва уларнинг ғоваклигини камайтирилади, суртилган бўёқ пардасининг мустаъкам ёпишиб қолишга ъамда бўёқнинг тежалишига эришилади.
Катта юзаларни грунтлашда маковой чўтка ёки маколовицада кичик юзалар, шунингдек турли рангларга бўяладиган икки текисликнинг туташиш чегарасини грунтлашда эса ручниклардан фойдаланилади. Чўтка бир бирига нисбатан тик йўналишда харакатлантирилади; яoни девор юзасини грунтлашда чўтка аввало горизонтал йўналишда, сўнгра вертикал йўналишда харакатлантирилади: шиплар эса аввало перпендикуляр йўналишда, сўнгра еруғлик оҚимига параллел йўналишига грунтланади.
Юзаларни бўяшга тайералаш учун ишлатиладиган асбоб ва аппаратлар Қуйидаги расм (1) да келтирилган.

3. Юзаларни бўяш ва бўялган юзалар сифатини таoминлаш

Бўяш ишларини бошлагунга қадар барча тайергарлик ишлари тамом бўлган бўлиши зарур. Юзага бўёҚларни суркаш бўёҚ таркибига қараб 1,2 ва 3 маротаба берилади.

Бўёқ ишлари бино ичида хона баландилигига қараб полда, махсус бўёҚчи столи ёки сўрича устида бажарилиши мумкин. Бўяш усулини асбобини ва механизимларини танлаш эса ишинг хажми, бўяладиган юза мураккаблиги ва бўёқ илашқоқлигига боғлиқ.
Охакли бўёҚлар – бу жуда арзон ва нисбатан осон бўлиб, улар юзага 1,2 ва 3 Қават берилиш мумкин. Ишни хажмига Қараб Қўлда четкада еки механизм ердамида сочилади. Охакли бўялган юза Қачонки карбонизация бўлгандагина амалга ошади, бунинг учун юза охакли бўёҚ сочишдан бурун бир оз нам бўлиши, бу эса оъак таркибидаги намни юза шимиб ололмай карбонизация нормал кечади. Юзада хар хил из Қолмаслик ва бўёҚ иши сифатли чиҚиши учун 2 еки 3 Қават: деворда вертикал, потоколда эса ёруғлик нурига параллел Қилиб суртилиши (сочилиши) зарур.
Елимли бўёҚлар ёрдамида юзлара бўялаётганда бўёҚ Қўлда чўтка ёки механизм ёрдамида сочилиши мумкин. Елимли бўёҚлар бино шипига икки Қават, биринчиси дераза ёриҚлигига параллел 1-Қават бўёҚ Қуритгич, 2-Қават сачраткич ёрдамида сочилади.
Деворларга хам икки Қават берилиб, унда хам четка, валик еки бўёҚ сачраткич (расм 1) ишлатилиб, бўяшда 1 Қават горизонтал, 2-Қават эса вертикалига берилади, бунда шунга аъамият бериш зарурки, бўяладиган юзаларда бўяш кетма кетлигида танаффус бўлмаслиги, акс ъолда юзада доғ еки йўллар бўлиб Қолиши мумкин.
Козеинли бўёҚлар сув таркибли бўёҚлар ичида энг мустаъками хисобланиб, улар ъам елимли бўёҚ каби юзага берилади.

Расм - 1 юзаларни бўяшга тайерлаш учун ишлатиладиган асбоб ва ускуналар.
а – пўлат суркагич; б – Қиргич; в – чўтка; 2 – пневматик суркаб-текислаш машинаси; д – худди шундай электрда ишловчи; е – бўёҚчи пичоғи; ж – сурковчи полутерка; 3 – механизациялашган ясси суркагич; И,К – юзани текислаш жараёни схемаси; 1 – тутгич; 2 – кран; 3 – карпус; 4 – шпаклевка учун ёруғ; 5 – резина пластина; 6 – ванна; 7 – текислаш полоскаси; 8 – валик; 9 – клапан.
Силикатли бўёқлар юзага 1,2 ва 3 қават берилиб, уларни ъам қўлда четка, валлик ердамида ъамда механизация усулида сочиш мумкин. Бундай бўёҚ сочилганда биринчи ва иккинчи қават, иккинчи ва учинчи қаватларга сочиш оралиқ фарқи 10-12 соатдан кам бўлмаслиги керак. Агар кам вақт орасида сочиб юборилса, ора қаватлар қуриб улгурмай ваҚт ўтиб юзаларда кўчиш хосил бўлиши мумкин.
Сув – эмулpсияси бўёқлар хам 1,2 қават сочилиб, улар хам бир инчи қават тўла қуригандан сўнг иккинчи қават юзага берилади.
ЮҚоридаги бўяшни барча турларида Қўлда –механик еки электр бўёҚсачгичлар ишлатилади, айрим холларда хаво хайдовчи валиклар хам ишлатилади (расм-1).
Ёпишқоқ мойли ёки эмал бўёқларни хам қўлда четка, валик билан еки бўёқ сачратгич ёрдамида сочилади (расм - 2). бундай бўёҚлар камида 2 Қават суртилиб, охирги Қавати қуйидаги йўналишда; потолок дераза ёруғлиги йўналишида, девор вертикалига, металл қувурлар бўйлама, ёғоч буюмлар тола йўналиши бўйича. Юқоридагидек бўёқлар бир қавати тўла қотгач иккинчи қавати берилади.
Бино ташқи (фасад) қисмини бўяшда қуёш нури ва ёғингарчиликка чидамли бўёҚлардан фойдаланилади. Бундай бўёқлар: охакли, силикатли, козеинли, перхлорвинил ва пенофталли (ПФ-115) ва нитрогрифталли НН 132 бўёҚлар ишлатилади.
Юзани об-хавога чидамлигини ошириш учун охакли еки силикатли бўёқ усти 2-3 маротаба флюат (магнийни, алюминийни, рухни) кремний фторли тузини эритмаси билан Қоплаб юборилади.
Бўялган юзаларга сифат киргизиш ишларига филенка тортиш, валик ердамида гул солиш, шунингдек юзаларга (трафорет) қолип қоғоз орқали бўёқ сочиб гул солиш киради.
Филенка – бу бўёҚлар чегарасига горизонтал тортилган ажратувчи чизиқ, у махсус филенка тортувчи четка ердамида еки махсус валик ердамида чизилади.
Бўёқ ишларини бажариш мутахасислашган еки комплекс бригадалар ердамида бажарилиб, унда 1 Қамровка сифатида: бино турар жой бўлса, 1 қават, саноат биноси бўлса, 1 та харорат блоки в.х.к. олинади. Звено ёки бригадалар сони Қурилиш муддати, яoни СН-440-82 дан келиб чиқиб танланади. Бўёқ ишларини қабул қилиш бўёқ тўла қуригандан сўнг амалган оширилади.
Бўёқ ишларини СниП III-4-80 «Қурилишда хавфсизлик техникаси» талаб Қилган меoёр ва қоидаларга амал қилиб олиб боирилиш зарур.
Жумладан:

• 
  барча электр билан ишловчи асбоб ва ускуналар ерга уланган бўлиши зарур, улар билан ишловчи ишчилар махсус резина Қўлқоп, этик билан таoминланиши зарур;
  
• 
  1 метрдан баланд жойда иш жойи атрофи ўралган бўлиши ва чиҚиб тушиши учун тутгичли зина ўрнатилган бўлиши зарур.
  
• 
  Босим остида ишловчи резина шланглар белигланган босимни 1,5 баробарида шноб кўрилиши зарур.
  
• 
  БўёҚ сочишда ишловчи ишчилар махсус кўзойнак таҚиб олишлари зарур.
  

Расм-2. Юзаларни бўяш учун асбоб ва ускуналар.
а-епшиҚоҚликни ўлчагич В3-4; б – поролонли валик; в – бўёҚни пневма хайдовчи валик; г – Қўлда ишлатиладиган бўёҚ сачратгич; д – бўяш хаво хайдаш ускунасини ўрнатиш схемаси; 1 – корпус; 2 – тешик; 3 – узатувчи Қувур; 4 – ғовак резина; 5 – Қўл насоси; 6 – насос; 7 – сачратгич; 8 – бўёҚ тарҚалиши; 9 – тутгич; 10 – электр ъаво хайдагич; 11 – сув-мой айиргич; 12 – электр юритгич; 13 – ъаво хайдаш тутгичи; 14 – сачратгич-пистолет; 15 – ашё сачратгич тутгичи; 16 – бўёҚ сачратиш бачаги; 17 – кран; 18 – тешикли учлик; 19 – игнали клапан игна туртгичи; 20 – ъаво клапани; 21 – тутгич; 22 – игна ва клапан ишлатиш тутгичи;