Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

Сарфланган маблағларнинг ишлаб чиқариш жараёнида бўлиш вақти, яъни 
ишлаб чиқариш воситалари сотиб олингандан тайёр товар бўлган давргача ўтган 
вақт ишлаб чиқариш вақтини, муомала жараёнида бўлиш вақти, яъни ишлаб 
чиқариш воситалари сотиб олиш ва тайёр товарларни сотиш учун кетган вақт 
муомала вақтини ташкил этади. 
Ишлаб чиқариш вақти уч қисмдан иборат бўлади: 
1)
бевосита меҳнат жараёни ёки иш даври(Ид); 
2)
турли танаффуслар даври (Тд); 
3)
ишлаб чиқариш воситаларининг ишлаб чиқариш захираларида бўлиш даври (Зд). 
Демак, 
Ив 
=
Ид 
+
Тд 
+
Зд 
.
Иш даври – ишлаб чиқариш вақтининг асосий таркибий қисмидир
. Бу вақт 
давомида маҳсулот меҳнатнинг бевосита таъсири остида бўлади. Иш даврининг узунлиги 
ишлаб чиқариладиган маҳсулот хусусиятига, қўлланиладиган меҳнатнинг миқдори ва 
унинг унумдорлиги даражасига боғлиқдир. 
Танаффусларни табиий жараёнларнинг меҳнат буюмларига таъсир кўрсатиш 
зарурлиги ва ташкилий тавсифдаги сабаблар тақозо этади. 
Биринчи ҳолда, меҳнат 
буюмлари у ёки бу даражада узоқ давом этадиган жисмоний, кимёвий ва биологик 
жараёнларнинг таъсири остида бўлади (қуритиш, ачитиш ва шунга ўхшаш жараёнлар). 
Бунда меҳнат жараёни қисман ёки тўлиқ тўхтайди, ишлаб чиқариш жараёни эса давом 
этади. 
Ишлаб чиқариш воситаларнинг захира ва эҳтиётлар сифатида бўлиш вақти – 
бу уларнинг ишлаб чиқариш жараёнининг узлуксизлигини таъминлаш учун зарур 
бўлган даврдир. 
Тез қуритадиган, тез ачитадиган, умуман технологик жараёнларни 
тезлаштирадиган янги техника ва технологияларнинг қўлланилиши танаффус даврининг 
ва бинобарин ишлаб чиқариш вақтининг қисқаришига олибкелади. 
Капиталнинг айланиш тезлиги улардан фойдаланиш самарадорлигига жиддий 
таъсир қилади.