Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бухоро муҳандислик технология институти

Қотган бетон мустаҳкамлигини ҳисоблаш.

2.5.1. Бетон мустаҳкамлигини коррелацион боғланиш орқали эмпирик формулалар ёрдамида ҳисоблаш

Бетон мустаҳкамлигининг цемент активлигига ва цемент-сув нисбатига боғлиқлигини белгиловчи эмпирик формулани математик ҳисоблаш усулида тузамиз. Бунда тўғри чизиқли коррелацион боғланишли тенгламадан фойдаланамиз: R_b = А^.R_ц(Ц/С – Б). Цемент активлиги: R_ц = 50 МПа, С/Ц = 0,58 бўлганда: Ц/С = 1,72, R_b = 396 кгк/см² = 39,6 МПа. Тажрибавий қийматларни топшириқдан олиб, Ц/С ва R_b /R_ц миқдорларини аниқлаймиз. Топилган натижаларни жадвал шаклида ёзамиз (жадвал-3).

Цемент-сув нисбати (Ц/С) ва бетон мустаҳкамлигининг цемент активлигига нисбати R_b /R_ц орасида тўғри чизиқлига яқин боғланиш мавжуд.
Бетон таркибининг тажрибавий қийматлари:
Жадвал 3

	№ таркиблари
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
С/Ц	0,71	0,67	0,68	0,68	0,58	0,43	0,43	0,40	0,75	0,43
Ц/С	1,4	1,50	1,60	1,65	1,72	2,30	2,30	2,50	1,33	2,08
	279	302	334	365	396	436	466	482	250	420
Rb/ Rц	0,56	0,60	0,67	0,73	0,79	0,87	0,93	0,96	0,50	0,84

Яъни: Ц/С = х, R_b /R_ц = y деб белгиласак, айтилган боғланиш: y = aх+b тенглама кўринишида ифодалаш мумкин. Бундай боғланишни ўрганиш учун тўғри чизиқли коррелацион тенгламадан фойдаланамиз. Коррелация тенгламалари қуйидаги формулалар орқали топилади:
r = C_xy/C_х^.C_y
Бу ерда: C_xy = ∑х^.y - ֺ ^.ẏ C_х =
C_y =
Бунда: х ва y Ц/С ва R_b/ R_ц – хусусий қийматлари; n – тажрибавий миқдорлар сони, яъни статистик қаторни ташкил этувчи жуфт қийматлар сони (n=10). ẋ, ẏ - статистик қаторга кирувчи х, y ўртача миқдорлари, яъни:
ẋ= ; ẏ =
C_х, C_y – мос қийматларнинг стандартлари.
Тўғри чизиқли коррелацион боғланишнинг тенгламаси қуйидагича ифодаланади:
y-ẏ = ŕ (х-ẋ) , бундан
y = r (х-ẋ)+ẏ
а = бўлганида: y = а(х-ẋ)+ẏ= ах+(ẏ-аẋ)
b = ẏ-ах бўлганда: y = ах+b ни ҳосил қиламиз.
Тажрибавий қийматлар асосида коррелацион жадвални тузамиз (жадвал- 4).
Жадвалдан фойдаланиб ва нинг ўртача қийматларини аниқлаймиз:
ẋ = = = 1,808, ẏ = = = 0,745
Юқорида келтирилган формулалардан
Коррелацион жадвали:
Жадвал 4

№ таркиблари	x=Ц/С	y=	х^2	y^2	xy
1.	1,40	0,56	1,96	0,31	0,78
2.	1,50	0,60	2,25	0,36	0,90
3.	1,60	0,67	2,56	0,45	1,07
4.	1,66	0,73	2,72	0,53	1,20
5.	1,72	0,79	2,96	0,60	1,36
6.	2,0	0,87	4,0	0,76	1,74
7.	2,30	0,93	5,29	0,87	2,14
8.	2,50	0,96	6,25	0,92	2,40
9.	1,33	0,50	1,77	0,25	0,67
10.	2,08	0,84	4,33	0,71	1,75

1-10; ∑х = 18,08 ∑y=7,45; ∑х²=34,09 ∑y²=6,0; ∑xy = 14,01

фойдаланиб қуйидагиларни аниқлаймиз: C_xy = - ẋẏ = - 1,808 0,745 = 0,06

C_х = = = 0,374

C_y = = = 0,20

Коррелацион коэффициентини аниқлаймиз: r = = = 0,67

y = ах+bтенгламани тузамиз: а = r = 0,67 = 0,36
b= ẏ-аẋ = 0,7456 – 0,36^.1,808 = 0,10
демак: y = ах+b = 0,36^.х + 0,10
Бетон мустаҳкамлигини аниқлаш тенгламасини тузамиз:
y = 0,36^.х + 0,10 = 0,36 (х+0,28), х ва y қийматларини ўрнига қўйиб: = 0,36^.Ц/С + 0,28), бундан: R_b = 0,36^.R_b (Ц/С + 0,28)
Бетоннинг мустаҳкамлигини белгиловчи графикни қуриш учун керакли қийматлар бериб координат нуқталарини аниқлаймиз:

1. 
   R_ц = 500 кгк/см²; Ц/С = 1,40; R_b = 0,36^.500^.(1,40+0,28) = 302 кг
   
2. 
   Ц/С = 2,5; R_b = 0,36^.500^.(2,50+0,28) = 500 кгк/см²
   

Топилган қийматлар бўйича тенгламанинг графиги қурилади.



4-расм. Бетон мустаҳкамлиги графиги (1-10 нуқталар асосида, А = 0,35, В = 0,28 ҳол учун қурилган).

2. 
   Вақт бўйича бетон мустаҳкамлигининг логарифм
   

қонунияти бўйича ўсишини ҳисоблаш.

Вақт бўйича бетон мустаҳкамлигининг логарифмик қонуният бўйича ўсиши умумий ҳолда қуйидаги эмпирик формула ёрдамида аниқланади:

R_n = R_м^.
Бетоннинг 28-кунлик вақтдаги мустаҳкамлиги R_b = 400 кгк/см² = (400 МПа). Унинг исталган кундаги мустаҳкамлигини формула орқали топиш мумкин: R_n = R₂₈^. ёрдамида бетоннинг 7, 90, 180 ва 360 кунлик мустаҳкамликлари:
R₇ = R₂₈^. = 400^. = 235 кгк/см²
R₉₀ = R₂₈^. = 400^. = 540 кгк/см²
R₁₈₀ = R₂₈^. = 400^. = 615 кгк/см²
R₃₆₅ = R₂₈^. = 400^. = 700 кгк/см²
Топилган қийматлар анча мавҳумроқ, чунки логарифмик қонуният бетоннинг қотишини ва цементнинг тавсифномасини ҳисобга олмайди.
Вақт бўйича мустаҳкамлигини топиш формуласи умумий ҳолда қуйидагича бўлади: R_n = К^.R_ц^.(Ц/С – 0,5)
Ц/С = 2,5 бўлганда, К – материалнинг сифатига ва қотиш вақтига боғлиқ коэффициент бўлиб, қуйидагича топилади: К = а+б^.lgn
Буерда: а, b – эмпирик қийматлар бўлиб, цемент ва тўлдиргичларнинг хилига қараб тажрибалар орқали аниқланади. Асосий формула билан қуйидагича кўринишга эга бўлади:
R_n = (а+б^.lgn) ^.R_ц (Ц/C – 0,5)
Бетоннинг 7 ва 28 кунлик мустаҳкамлигини аниқлаш тенгламаларини тузамиз:
Тенгламаларни ечамиз: ёки
Бундан: а = 0,32 - 0,847^.b ва b = 0,45; а = 0,38 – 0,847^.0,45 = 0,01. Демак, бетоннинг бошқа мустаҳкамлигини аниқловчи тенглама қуйидагича бўлади:
R_n = (0,01 + 0,45^.lg7) ^.R_ц (Ц/C) – 0,5)
Бетоннинг 7 ва 28 кунлик мустаҳкамликлари:
R₇ = (0,01+0,45^.lg7)^.R_ц (Ц/C) – 0,5) = (0,01+0,45^.0,847)^.500^.(1,72-0,5) = 239 кгк/см²
R₇ = (0,01+0,45^.lg28)^.R_ц (Ц/C) – 0,5) = (0,01+0,45^.1,447)^.500^.(1,72-0,5) = 403 кгк/см²
Бетоннинг бошқа исталган кундаги мустаҳкамлигини аниқлаш учун топилган қийматлар асосида, бетоннинг мустаҳкамлик тенгламаси графигини қурамиз.
Графикдаги учбурчаклар ўхшашлигидан фойдаланиб қуйидагича нисбатни ёзамиз: = , бундан:R₉₀ = R₇ + (R₂₈-R₇) ^. = 239 + (402 – 239) ^. = 542 кгк/см²
Худди шунингдек: R₁₈₀ = R₇ + (R₂₈ - R₇) ^. = 239 + (402 – 239) ^. = 624 кгк/см²
R₃₆₅= R₇ + (R₂₈ - R₇) ^. = 239+(402 – 239) ^. = 708 кгк/см²





5-расм. Бетоннинг мустаҳкамлик тенгламаси графиги

Логарифмик қонуният бўйича бетон мустаҳкамлигининг 90, 180 ва 365 кунларда 28 кунга нисбатан ўсишини топамиз (%):

К_28-90 = ^.100% = ^. 100% = 134% ;
К_28-180 = ^.100% = ^. 100% = 155% ;
К_28-365 = ^.100% = ^. 100% = 176% .

3. 
   АРМАТУРА МАҲСУЛОТЛАРИГА ИШЛОВ БЕРИШ ЖАРАЁНИНИ ЛОЙИҲАЛАШ
   

3.1. Арматурани қайта ишлаш механизмлари.

Пўлат арматурани механик усулда қайта ишлаш жараёнига қуйидагилар киради: арматурани тортиб пухталигини ошириш, пўлат арматураларни тўғрилаш, ўлчаш ва қирқиш, қайириш, тўрлар, синчлар ва пайвандлаш деталларини ясаш ва ҳ.к, бу ишларни бажариш учун махсус машиналар ва станоклар ишлатилади .

1. 
   Арматурани тортиб пухталигини ошириш. Арматура синфи А-III, диаметри 6. Арматура юкловчи станция билан жиҳозланган тортувчи лебёдкалик қурилмада тортиб пухталиги оширилади. Тортувчи мослама силжувчи блоклари оғирлиги: G = 235 кН, унинг қайтарилиши: m = 8.
   

Арматурани пухталаш учун керакли юкнинг оғирлиги қуйидаги формула орқали топилади:
Q = (P / η_bn +G) / (mη_bnη_n)
Бу ерда: P – пухталанадиган арматурани тортувчи куч миқдори, Н.
P = 1,05^.А_с^. σ_0,2
А – арматурани кўнгдаланг кесим юзаси, мм²; _оз – пухталанган арматура оқувчанлик чегараси, МПа
А_s = π^.d²/4 ; _0.2 = (1,4 – 1,5) ^. _оз
η_н – тортувчи мослама фойдали иш коэффициенти
η_н =
бу ерда: η_bn = 0,95 қабул қилинади.
Арматурани тортиб пухталигини оширишни формулалар ёрдамида ҳисоблаймиз:
η_н = = = 0,919
А_s = 3,14^.6²/4 = 28,3 мм², П = 1,05^.А_с^. _оз = 1,05^.28,3^.500 = 13,4^.10³ Н,
_оз = (1.4…1.5)^. _оз = 1,5^.400 = 600 МН^.мм²;
Q = (P / η_bn +G) / (m^. η_bn^.η_н) = / (8^.0,98^.0,919) = 1,93^.10³ Н

2.