Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши давлат университети

N
+
H
H
H
Si
O
O
Si
O
Si
N
+
H
H
H
N
+
H
H
H
Si
O
O
Si
O
Si
N
+
H
H
H
Si
O
O
Si
O
Si
Si
O
O
Si
O
Si
Na 
+
Na 
+
+ [AlkNH
3
]
+
An
-
- Na
+
An
-
d
0
d
i
пропиленнинг ва бошқа мономерларнинг катализаторлар иштирокида 
полимерланишида ҳам худди шу аҳвол кузатилади. Булардан ташқари 
полимерланиш жараёнида Ҳ атомидан оғирроқ атомлар ёки атомлар 
группасининг миграцияси ҳам баъзи ҳолларда кузатилади. Масалан, хлор 
иони ёки метил группаси ва бошқа атомлар группасининг реакцияда кўчиши 
каби ҳоллар ҳақида айтиш мумкин.
N
H
H
H
Cl
N
H
Cl
P
Cl
OH
O
N
CH
3
H
3
C
Cl
CH
3
N
HSO
4
CH
3
H
3
C
А
B
E
C
D
N
CH
3
H
3
C
Cl
HSO
4
N
CH
3
OH
HO
F
G
Умумий ҳолда полимерланиш жараёнини занжирнинг ўсишига олиб 
келадиган актив марказнинг табиатига ва занжирнинг ўсиш қонуниятига 
қараб бир-биридан қуйидагича ажратилади. 1. Радикал полимерланиш 
жараёнида бошловчи актив маркази сифатида мономер молекуласининг 
гомолитик парчаланиши натижасида ҳосил бўлган эркин радикаллар муҳим 
рол ўйнайди. 2. Ионли полимерланиш жараёнини бошловчи атив марказ 
сифатида қўшбоғнинг гетеролитик парчаланиши натижасида ҳосил 
бўладиган ионлар ёки ион – радикаллар асосий омил ҳисобланади[26].

---

Демак, полимерланиш жараёнида ўсаётган макромолекулаларни 
макрорадикаллар (радикал полимерланишда) макро ионлар (ионли 
полимерланишда) ҳосил қилади. Полимерланиш жараёни ўзига хос мураккаб 
система бўлиб, бошқа занжирли химиявий жараёнлар каби асосан учта оддий 
реакциялардан: актив марказнинг пайдо бўлиши, занжирнинг ўсиши ва 
занжирларнинг узилиши каби босқичлардан иборатдир. Актив марказнинг 
ҳосил бўлиши учун катта энергия талаб қилинади. Шу сабабдан бу босқич 
кичик тезлик билан боради. Ташқаридан берилган энергия (иссиқлик, 
ёруғлик, ультрабинафша нур, радиацион, рентген ва лазер нурлари ҳамда 
химиявий энергия) ёрдамида мономер молекуласидан химиявий боғнинг 
узулиши натижасида мономер активланади, яъни молекула бирикиш ёки 
ўсиш хусусиятига эга бўладиган актив марказ ҳосил қилади[27]: 
1
1
*
hv
M
M
t
Макромолекула занжирнинг ўсиши ҳам миқдор энергия 
талаб қилса, бу жараён жуда катта тезлик билан боради.
*
*
1
2
2
1
*
*
*
*
*
2
1
3
2
3
1
*
*
1
1
:
,
,
'
n
n
n
M
M
M
bu yerda
M
monomer molekulasi
M
M
M
M
M
M
o sayotgan radikallar
M
M
M