Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

5.10 – расм. Хомашѐ икки оқимда киритиладиган ПҲР схемаси:
1 — иссиқлик алмашгич; 2 - пропанли буғлатгич; 3 – уч фазали ажратгич; 4 - насос; 5 - 
ректификациялаш колоннаси; 6 - буғлатгич-қиздиргич
Этан ва метан фракциялари ажратиладиган табиий газни 
ректификациялаш жараѐнлари учун технологик оқимларни 
дросселлаш ѐки детандерлаш орқали чуқур совитишдан 
фойдаланилади. Янада чуқур совутишдан ҳаводан азот ва 
кислородни олиш учун ҳавони ажратувчи қурилмаларда (ҲАҚ) 
фойдаланилади. 
Суюқ 
ҳавони 
ажратиш 
учун 
паст 
ҳароратли 
ректификациялаш колоннаси
. Ҳавони чуқур совитиш усули билан 
ажратишни бир- (5.11- расм) ѐки икки мартали (5.12- расм) 
ректификациялаш қурилмаларида амалга оширилади.
Суюқ ҳавони ажратиш учун бир мартали ректификациялаш 
қурилмаси.
Бир мартали ректификациялаш қурилмасида (5.11 - расм) 
ажратилиши керак бўлган ҳаво компрессорда 0,4 - 0,5 МПа гача 
сиқилади, чангдан, углерод икки оксиди ва сув буғларидан 
тозаланади ва иссиқлик алмашгичга 1 берилади, у ерда 
ректификация маҳсулотлари – кислород ва азот билан совутилади. 
Серпантин қайнатгичга 2 тушган ҳаво серпантиндан ташқарида 
қайновчи 
кислородга 
иссиқлигини 
беради 
ва 
қисман 
конденсацияланади. Қисман конденсацияланган ҳаво, босим 
тахминан 0,13 МПа.гача тушиб кетувчи дросселли жўмракдан 3 
ўтиб қўшимча совутилади ва ректификациялаш колоннанинг юқори 
ликопчасига 4 суюқ ва буғ шаклидаги ҳавонинг аралашмаси келиб 
тушади. Ректификация жараѐнида юқори қайновчи компонент 

---

182 
(кислород) конденсацияланади ва қайнатгичда 2 йиғилади. Паст 
ҳароратда қайновчи компонент (азот) 7-10 % кислород аралашмаси 
билан буғ ҳолатида ректификациялаш колоннанинг юқори қисми 
орқали чиқариб олинади. Шундай қилиб, бир мартали 
ректификациялаш тоза кислород ва техник азот олиш имконини 
беради. 
Схемадан кўриниб турибдики, ректификациялаш колонна 4 
дефлегматорга эга эмас ва мукаммал колонна сингари ишлайди. Бу, 
азот каби жуда паст ҳароратда қайновчи компонент буғларини 
конденсациялаш учун совитувчи агент танлашнинг умуман имкони 
йўқлиги билан тушунтирилади. Бундан ташқари, дастлабки 
аралашма ва флегма сифатида колоннага жуда паст ҳароратли ҳаво 
келиб тушади ва бу дефлегматорга бўлган талабни бартараф этади.