Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

5.21-rasm
. 
“Kengaytirilgan 
kamerali” 
kondensat yig„gich
: 
1-gaz uzatmasi; 2-kengaytirilgan kamera; 
3-qattiq 
qovurg‗a; 
4-kondensatni 
olib 
chiquvchi quvur. 
5.22-rasm.Chang 
tutqich 
qurilmasining 
sxemasi. 
1-chang 
tutqich; 
2-yog‗li 
akkumulyator; 
3-nasos; 4-yangi yog‗; 5-о‗lchov baki yig‗uvchi 
sig‗im; 7-tindirgich; G-gaz; TYO-toza yog‗; 
FYO-foydalanilgan yog‗; IYO-ifloslangan 
yog‗. 
Ёғнинг сатҳи тик қувурнинг (3) ичидан 25–30 мм масофада 
ўрнатилади. Бунда газ юқорига қараб ҳаракатланади ва ўзи билан ѐғ 
заррачаларини эгаллаб олади. 
Қувурларда (3) ва яна чанг тутқичнинг ўртадаги эркин қисмида 
газ жадалликда ѐғ билан аралашади, газ билан оғир углеводородлар 
ҳам кириб келади. Ёғнинг сатҳи кўтарилади. Тик қувурчадан газ 
чиқиши билан унинг тезлиги кескин пасаяди. Суюқликдаги йирик 

---

207 
заррачалар пастга тушади ва қувурча (4) орқали пастга оқади. Чанг 
ушлагичнинг ўрта эркин қисмида газ ва ѐғли туман унинг юқори 
қисмига кириб келади ва у ердан қовурғали ажратгич қурилмасига 
(1) кириб келади ва майда заррачалар тутиб олинади. Тозаланган газ 
қувур (2) орқали чиқиб кетади. Ишлатиб бўлинган ѐғ туб идишдан 
дренаж қувури (5) орқали чиқариб юборилади. Чанг тутқич бир 
йилда 3–4 марта люк (6) орқали тўлиқ тозаланади. Чанг тутқичнинг 
нормал ишини таъминлаш учун ѐғнинг сатҳини доимий ушлаб 
турилади. Берилган босимда тик ѐғли чанг тутқичнинг 
ўтказувчанлиги контакт қувурларидаги газ оқими тезлигини 
чегараламайди, бу тезлик 1–3 м/сек.дан ошиб кетмайди. Тик чанг 
туқичларнинг бошқа чанг тутқичлардан афзаллик томонлари 
шундаки, 
у 
юқори 
кўрсаткичда 
тозалайди 
(97-98%): 
камчиликлари–металл 
сарфининг 
катталиги, 
суюқликнинг 
чиқишидаги оқимнинг таркибида ѐғнинг мавжудлиги ва чиқиб 
кетиш кўрсаткичи (25 гр 1000 м
3
газда), гидравлик қаршиликнинг 
катталиги (0.0350–0.005МПа ), суюқлик сатҳи ўзгарганда 
сезгирлиги ва ҳокоза.
Компрессор станцияларида газни тозалаш учун Циклонли чанг 
тутқичлар қўлланилади.Циклонли чанг тутқичнинг кўриниши 
(5.23-расм) цилиндрсимон идиш соплолар кўринишида ўрнатилган. 
Газни унга ѐн томондан (2) қувур орқали кириб келади ва 
тақсимланади. Газ юлдузсимон қувурлар орқали Циклонларга (3) 
кириб келади. Ажратилган суюқлик ва тутилган заррачалар 
Циклоннинг конуссимон дренажига киради ва тиндиргичга тушади. 
Тўпланган қотишмалар автоматик ҳолда штусер орқали (5) чиқариб 
юборилади. 
Циклоннинг 
диаметрини 
ўлчамини 
кичиклаштиришорқали 
тозалаш 
сифатининг 
самарадорлиги 
оширилади.
Шунинг учун кичик диаметрли циклонлар корпуси батарея 
кўринишида бирлаштирилади. Циклон кўринишидаги тутқичларда 
оқимни буралма ҳарорати пайдо бўлади.
Газ–қаттиқ муаллақ заррачалар идишида батарея циклонларни 
ўтказиш катталигини ҳисоблашда газнинг рухсат этилган тезлиги, 
газ оқимидан заррачаларни тўлиқ тозалашни таъминлашнинг 
кераклиги ҳисобга олинади. Газнинг сарфи катта бўлганида 
эррозияли чиқиш ва газнинг босимини фарқи катта ошиб кетади. 
Батареяли циклонларда газни тозалаш самараси 85-98 %ни ташкил 

---

208 
этади ва ўтказиш кўрсаткичи катта бўлса камаяди.