Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

 
7.4. Суюлтирилган углеводород газларини олишнинг ресурслари 
ва манбалари 
 
 
СТГни олишнинг ва газни сиқиш қурилмасининг асосий 
технологик элементларининг мажмуасини кўриб чиқамиз. Бунда 
термодинамик схемалар газни сиқишни 100% самарадорлигига 
эришиш учун тўртта ҳар хил циклда ишлаб чиқариш гуруҳларига 
ажратилади: 
а) хладагент сифатида метан, этан ва пропандан кетма-кет 
фойдаланиб қайнаш ҳароратини кетма-кет пасайтириш йўли орқали 
фойдаланиладиган-классик каскад цикли;
б) бир оқимли цикл икки каррали хладагент-этан ва метан 
аралашмаси; 
в)суюлтиришнинг кенгайтирилган цикли-дросселларда ва 
трубодетандерларда, метанни изоэнтропияли кенгайишига ва кейин 
эса совутишга эришиш; 
г)автосовутувчи бирлаштирувчи каскад цикли (АРC) - 
углеводородларни босқичма-босқич конденсациялашда улардан 
хладагент сифатида фойдаланиш ва конденсациялайдиган азотнинг 
циркуляциясидан фойдаланиб кейинги босқичда совутиш. 
Каскад схемаларида қайнаш ҳароратини пасайтиришда учта ѐки 
иккита хладагентдан босқичма - босқич фойдаланилади, бу катта 
капитал харажатларни талаб қилади, лекин ишлатиш харажатлари кам, 
бундай схема такомиллаштирилмоқда ва у ўзини-ўзи совитувчи 
дейилади. Хладагентларнинг бир қисми суюлтириладиган табиий 
газдан олинади. 
Суюлтирилган углеводород газларини ишлаб чиқаришни барпо 
қилиш ва истеъмол қилиш асосан ҳар бир давлатнинг ресурс базасига
боғлиқ бўлади. Бундай ҳолатда қуйидагилар унинг таркибий қисми 
ҳисобланади: хом-ашѐ базаси, ишлаб чиқариш базаси ва молиявий 
ресурслар. СТГларни олиш муаммоларини ўзлаштиришда ресурс 
базасини яратиш ва ривожлантириш зарур ҳисобланади [15]. 
Йўлдош нефть газларидан фойдаланиш ва утилизация қилиш 
ҳолати бугунги кунда ҳеч кимни қониқтирмайди. Бу масала бўйича 
бутун дунѐда талаблар қаттиқ қўйилган бўлиб, нефть қазиб олувчи 
ташкилотлар 
атмосферага 
чиқариб 
юбориладиган 
газларни 

---

229 
қисқартиришга боғлиқ бўлиб, хом ашѐлардан фойдаланишни 
тежамкор технологияларидан фойдаланишни ишлаб чиқиш ва 
амалиѐтга тадбиқ қилиш ишлари бир қатор давлатларда жадал олиб 
борилмоқда [17,24]. 
Нефтнинг таркибидаги йўлдош газларни ишлаб чиқариш 
корхоналаридаги қозонларда ва маиший мақсадларда ѐқиш орқали 
утил изация қилинади. Йирик ва ўртача катталикдаги конларда
60%гача қазиб олиш, кичик конларда эса харажатлар конлардаги газни 
тайѐрлашга, сиқув компрессор станциясини қурилишига ва газ 
узатмаларига 
сарфланиши 
иқтисодий 
жиҳатдан 
самарасиз 
ҳисобланади [32].