Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

6.4-rasm
. 
Tarkibi yuqori (a) va yuqori (v) bо„lmagan naftenli uglevodorodlarga 
ega bо„lgan kondensatlarni qayta ishlashni oqimli sxemasi. 
 
 
6.4. Газ ва суюқликларнинг ажратгичлари 
Газни қайта ишлаш заводларида фойдаланиладиган газсуюқлик 
ажратгичлари томчили суюқликни (намлик, оғир углеводородларва 
ингибиторларнинг зарраларини ) ажратиш учун мўлжалланади. 
Таъсир этиш тартибига мувофиқ гравитацияли, инерцияли, қовурғали, 
марказдан қочма, ўрли ва фильтр – ажратгичларга ажратилади 
(6.5-расм).
Ҳозирги вақтда ГҚИЗларида гравитацияли ажратгичлар 
металларни кўп сарфланиши ва габарит ўлчамларининг катта 
бўлганлиги учун фойдаланилмайди. Инерцияли ажратгичлар 
гравитациялига нисбатан самарали ва ихчам ҳисобланади, 
самарадорлиги бўйича марказдан қочма ва тўрли ажратгичларга 
нисбатан ўзининг ўрнини бермайди. Газни томчили суюқликлардан 
тозалашда фильтрли-ажратгичлар энг самарали ҳисобланади. 
Инерцияли, қовурғали ва тўғри оқимли марказдан қочма 
ажратгичлар кўпгина ГҚИЗларида узоқ муддат давомида кенг 
қўлланилмоқда. Кейинги даврда фильтрли – ажратгичларни ролини 
фильтрлаш материаллари билан унинг имкониятини ошириш бўйича 
ишлар олиб борилмоқда. 

---

193 
Гравитацияли ажратгичлар 
– тик ѐки ѐтиқ ҳолда бўлади. Тик 
ажратгичларда оқим пастдан юқорига қараб ҳаракатланади, оғир фаза 
йўналиш бўйича газнинг оқимига қарши йўналтирилади ва чўкади. 
Горизонтал ажратгичларда газ горизонтал ҳаракатланади оғир фазаси 
эса оқимга перпендикуляр ҳолда юқоридан пастга қараб 
ҳаракатланади. Газ аппаратга кириб келгандан кейин унинг ҳаракати 
нотекис ҳаракатдан текис ҳаракатга ўтади. Унинг ўтиш даврининг 
узунлиги вақтинчалик релаксацияси дейилади. Нотекис ҳаракатни 
текис ҳаракатга ўтишини таъминлаш учун оқимни текислайдиган зона 
олдиндан кўриб чиқилади. Бундай текислаш зонасининг баландлиги
тик ажратгичларда 0,6 м, горизонтал ажратгичларда эса – тиндириш 
зонасининг узунлиги 3 метрдан кичик бўлмаган катталикда 
қўлланилади. 
Қовурғали ажратгичлар
– эгриланган листли пакетлар 
кўринишида бўлиб, қовурғали насалкалар билан таъминланади, 
бир-биридан маълум бир масофада ѐтқизилади ва эгри чизиқли 
каналларни ҳосил қилади. Икки фазали оқим эгри чизиқли канал 
орқали ўтади, инерция кучининг ҳисобига оғир фазалар чўкади. 
Ажратишнинг самарадолиги катта қийматда пакетдаги қовурғаларни 
бир текис жойлаштирилишига боғлиқ бўлади. Газни урилма 
насадкаларининг кесим юзаси бўйича бир хил ўлчамда тақсимланиши 
учун урилма пакет текислигини киришдаги ва чиқишдаги штуцерлари 
урилма пакетнинг максимал кенглигининг ярмидан кичик бўлмаган 
масофада жойлаштирилади. 
Марказдан қочма ажратгичлар
– суюқлик фазасини чўкишига 
қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: аппаратнинг кесими бўйича 
газнинг тезлик майдонини нотекис тақсимланиши, оғирлик 
фазасининг зарраларини траекториясини унинг дисперслиги ва 
зичлигига боғлиқлиги, чўкмадаги дисперс фазаларни иккиламчи олиб 
чиқишини таъсири ҳамда иккиламчи чиқиши ва чиқиш
жараѐнларида турбулентли пульсациясини таъсир қилиши. Бу 
омилларнинг таъсир қилиш жуда мураккаб бўлганлиги учун бундай 
жараѐнларни ҳисоблашнинг умумий усуллари амалда мавжуд эмас. 
Амалда ҳар бир турдаги марказдан қочма ажратгичларни 
самарадолиги ва ўтказиш имкониятини экспериментал йўл билан 
аниқлаш мумкин. 
Элакли ажратгичлар
– томчили суюқликни ажратиш учун турли 
насадкалар билан таъмирланган. Бу тўрли насадкалар – металл ва 
синтетик – енглари ва петелларининг ўлчамлари ҳар хил симли 

---

194